- Ньурбалар толору хааччыллыы диэни билбиттэрэ номнуо 50-тан тахса сыл буолла. Амакинскай экспедиция манна олохсуйуоҕуттан олорор дьиэлэргэ уунан хааччыйыы, туалеты оҥоруу күүскэ барбыта. Итиннэ хас олорор кыбаартал аайы сиргэ хаһыллан элбэх септик оҥоһуллубута. Ол сылларга өрөспүүбүлүкэ улуустарыгар маннык тэринии бастакы уоппут быһыытынан тэнийбитэ. Саха сиригэр тоҥ буору тобулан толору хааччыллыыны оҥорор, септик емкостарын сиргэ батаран көмөр олус ыарахан, түбүктээх үлэ. Бу олус инникилээх үчүгэй тэрээһин этэ. Ол гынан баран, септик биир куһаҕаннаах, итэҕэстээх. Сыл-хонук аастаҕын аайы сир анныгар көмүллүбүт септик эргэрэр, тэстэр. Ону хайдах да гынан өрөмүөннүүр кыах суох. Септик тэстэрин содула олус ыарахан буолар. Сир ньуура иһиттэн бадарааннанар, кута буолар. Ол түмүгэр дьиэ өһүөтэ хамсыыр, сиҥнэйэр – киһи олорбот усулуобуйата үөскуур. Итинник холобурдары Ньурбаҕа элбэх сиргэ көрүөххэ сөп. Амакинка микрооройуонугар сиҥнибит, быраҕыллыбыт дьиэ угус. Ону таһынан, сир септик тэстэрин түмүгэр буортуйар, айылҕата кэхтэр. Мастар өлөөһүннэрэ, үүммэт буолуулара мантан эмиэ балачча тахсар.
Бу кыьалҕаҕа биһиги тутуһар бэлиитикэбит – септик оҥоруутуттан олох аккаастанабыт, саҥа хайысханан үлэни ыытарга туруорсабыт. Манна биир эрэ оруннаах ньыма баар. Канализационнай коллектор тутуута. Бу хайысхаҕа сэбиэскэй саҕаттан үлэ саҕаламмыт да ситэриллибэтэх. Оройуон дьаһалтатыгар Р.Ю. Шипков уонна В.М. Членов үлэлиир эрдэхтэринэ бу боппуруоһу көтөҕөн, Антоновка сиригэр-уотугар «Атырдьах» диэн сиргэ канализацияны ыраастыыр станцияны оҥорон испиттэр. Биһиги былааммытынан, канализационнай коллектор Дальнай Убайаантан Ньурба куораты быһа охсон «Атырдьахха» тиийиэхтээх. Коллектор устата хас да квартальнай систиэмэ тутуллуохтаах, бу систиэмэлэр сурун коллекторга түһэн «Атырдьахха» тутуллуохтаах канализационнай очистной станцияҕа (КОСка) тиийиэхтээх. Манна биологическай ыраастаныыны барар уонна элгээнинэн өрүскэ түһэр. Билигин биһиги ыраастааһын хас да ньыматын ырытан көрө сылдьабыт.
Канализационнай коллектор тутуутун СӨ Бырабыытылыстабытын иннигэр күүскэ туруорсубуппут 3-с сылыгар барда. Ньурба дьонун өйөөн өрөспүүбүлүкэ баһылыга Е.А. Борисов, Бырабыытылыстыба солбуйааччы бэрэссэдээтэлэ П.А. Маринычев, ОДьХ миниистирэ В.К. Колодезников бу боппуруоһу үлэ хаамыытын торумнуур боротокуолларыгар киллэрэн тураллар. Хас квартал ахсын боротокуол туолуутун быһаарсар бу салайааччылар таһымнарыгар мунньахтар буолаллар, биһиги тиһигин быспакка бу мунньахтарга кыттабыт. Кииннэммит коллекторы тутуу уопсай харчыта 1 млрд.солкуобайга тэҕнэһэр. Судаарыстыба бачча үлүгэр үбү кыра куоракка биэрэрэ уустуктардаах. Ол иһин судаарыстыбаннай уонна чааһынай үлэлэһии саҥа ньыматын киллэрэн үлэни ыыттахпытына эрэ табыллар. Бүгүҥҥү күн туругунан «Якутагропромпроект» тэрилтэттэн проект оҥорууга консультант кэлэн Ньурбаҕа үлэлээтэ. Убайаантан Антоновкаҕа диэри сири-уоту сиһилии ырытта, барытын көрдө-иһиттэ. Тумуккэ, кииннэммит коллектор уонна «Атырдьахха» очистной станция тутуута саамай табыгастаах ньыма буоларын сөпсөстө.
Манна даҕатан эттэххэ, канализационнай очистной станцияны оҥорууга хас да ньыма баар, олор истэригэр бу кииннэммит коллектортан ураты, автономнай очистной станциялары квартал аайы тутуу туһунан этии эмиэ киирбитэ. Онно ыраастаммыт септик уутун быһалыы өрүскэ туһэрэрдии этиилээхтэр.
- Коллектор боппуруоһа өйдөннө. Онтон саамай тыын кыһалҕабын – уубут. Уунан хааччыллыылаах эрэ буоллахпытына канализацияны оҥоруу туһунан кэпсэтии барыахтаах эбитэ буолуо?
- Бастатан туран, нэһилиэнньэ өттүттэн ыраас уунан хааччыйыы боппуруоһа элбэхтик киирэр. Мин манна этиэхпин баҕарабын. Биһиги толору хааччыллыылаах дьиэбитигэр кэлэр 100% уубутуттан 2 эрэ %-ын иһэргэ туттабыт, 98% курдары септикка барар. Ыраас ууну эргэрбит водопровод турбаларынан ыытар сатаммат, туһата суох. Аны ыраас ууну онорон таһааран систиэмэ нөҥүө хааччыйарга үлүгэрдээх үп барар. Санаан көрүҥ, 98% септикка барар ууга ыраас ууну ыытар сатамньыта суоҕунааҕар буолан, хайа да бүддьүөт уйуммат ороскуота. Биһиэхэ Ньурбаҕа ыраас ууну дьиэҕэ адырыһынан тиксэрэн биэрээһин өҥөтө быысталын быспакка үлэлиир. Бэйэ доруобуйаны харыстыыр туһугар ыраас ууну атыылаһан иһэри олохтоохтор өйдөөн эрэллэр, күннэтэ ууну сакаастыыр дьон элбээн иһэр.
Иккиһинэн, куорат нэһилиэнньэтин уунан хааччыйыы кыһалҕатын тула үлэ быыстала суох барар. Бу боппуруоска, биһиги санаабытыгар, олус үчүгэй, табыгастаах ньыма көһүннэ. Бүлүү өрүс аннынан Куонхаар утары пляж сиригэр-уотугар сир аннынааҕы уу саппааһа баара сэбиэскэй саҕаттан биллэр. Кэмэ кэллэ, туһаҕа таһаарыахха наада. Өрүс сүнньүн анныгар бу уу 180 миэтирэ дириҥҥэ, айылҕа бэйэтин фильтрын ааһан муста сытар. Маннык дьикти көстүү олус сэдэх буолар эбит. Бу Ньурбаларга анаан оҥоһуллубут курдук сүүрүк устун куоракка киирии иннинэ маннык ыраас уу саппааһа бэйэтэ бэйэтинэн мустубута олох интэриэһинэй. Манна элбэх уп-харчы ыыппакка сир аннынааҕы ууга тиийэн, өрө таһааран водопровод устун ыраас да буоллар, син биир техническай диэн ааттаах, уунан сыл устата нэһилиэнньэни хааччыйыахпытын сөп. Манна саҥа водопровод тутуллара ирдэнэр.
Үсүһүнэн, уунан хааччыйыы өссө биир ньымата баарын бэлиэтиэхпин наада. Амакинка кварталыгар турар водокачканы саҥардан өрүстэн быһалыы ылар кыах эмиэ баар. Ол гынан баран, автономнай квартальнай станциялар ыраастаабыт септик уулара быһалыы Нюрбинка үрэҕэр, өрүскэ хас да сиринэн түһэр түгэннэригэр, ол уубутун төттөрүтүн оботторон ылан водопроводка ыытар буолабыт. Мин санаабар, оҥоро соруннахха дьоҥҥо туһалаах, үйэлээх гына оҥоһуллуохтаах. Ол иһин бу ньыманы мин сөпсөспөппүн.
- Борис Николаевич, сиһилии быһаарыыларын иһин махтал. Инники былааннар туолалларын Ньурба дьоно эрэнэ күүтэр. Онтон бу чугастыы соруктарбытыттан Марха муостатын тутуута уонна пуорт балаһатын кэҥэтиитэ хайа быһаарыыга тиийдилэр?
- Ылыммыт соруктарбытын ситимин быспакка үлэлэстэхпитинэ хайа баҕарар туруорсуулар түмүктэригэр тиийиэхтэрэ. Онтон Марха муостатын тутуутугар үчүгэй сонуммутун Ньурба дьонугар-сэргэтигэр тириэрдиэхпин баҕарабын. Бу куннэргэ Москубаттан үөрүүлээх сонун тутан олоробун. Балаҕан ыйыгар муоста тутуутун куонкуруска таһаарарга докумуон бэлэмнэнэ сылдьар. Үлэни саҕалаабыт ОАО «СГК-Транстрой ЯМАЛ» тэрилтэ банкрот баран, саҥа бэдэрээччит үлэни түмүктүүр буолла. Куонкурус түмүгүнэн хайа тэрилтэ буолара биллиэ. Федеральнай барылга киирбит бырайыак үбэ-харчыта быһаарыллан сытар. Пуорт балаһатын бырайыага түмүктэнэн, судаарыстыбаннай экспертизаҕа барда. Экспертизаны тэтимнээхтик ааһыа диэн эрэллээхпит. Тутуу харчыта былааҥҥа киирбитинэн көрүллэн сытар. Манна тоһоҕолоон бэлиэтиэххэ наада, ыам ыйыгар Ньурбаҕа буолбут «Бүлүү ыҥырар» инвестиционнай форум үлэтин кэннэ күүстээх хамсаныы, туруорсуу таҕыста. Үлэ түмуктэрэ биллэ көстөн эрэллэр. Госдума икки дьокутаата М.Е. Николаев уонна Ф.С. Тумусов форумҥа кыттыыны ыланнар, күүстэрин холбоон ылсыбыттара өтө көһүннэ.
- Дьэ бэрт сонун буолла. Ньурбалар уһун тыыннаах туруорсуулара тиһигин көрөр буоллаҕа. Ньурба иһинээҕи сонуннарга киирэр буоллахха, асфальт оҥорор собуот РИК тэрилтэҕэ арендаҕа бэрилиннэ. Бу туһунан сиһилии билиһиннэриэҥ дуо?
Ньурба куоракка 4 км асфальт оҥоһуллубута. Асфальт сүрүн сыала диэн, суол ньуурун оҥорууттан ураты быыл суох буоларын ситиһии буолар. Асфальт суолу көрүүгэ-истиигэ анал ньымалар туттуллаллар, биһиги ону кыайбакка сылдьабыт. Саҥа үөрэнэн, куорат уулуссатын асфальтын сууйуутун уонна кытыыларын ыраастааһынын дьэ саҕалаатыбыт. Ньурба куорат уулуссаларын асфальтааһыҥҥа үп-харчы кырыымчыгынан сибээстээн, үлэлэри тохтоппуппут. Ол да буоллар бу өттүгэр, сөптөөх хайысхалары көрөөһүнү тохтоппокко үлэлэһэ сылдьабыт. Бу күҥҥэ биир хайысханы тобулан олоробут.
Суолу тутуу, көрүү-истии тус сыһыаннаах кадрдарынан эрэ оҥоһуллар. Биһиэхэ Ньурбаҕа оннук тэрилтэбит «Вилюйавтодор» буолар. Хомойуох иһин, бу тэрилтэ киэҥник сайдар кыаҕа суох. Бөдөҥ, элбэх харчылаах бырайыакка эрэ үлэлэстэҕинэ инникитин сайдар кыахтаах, кэскиллээх тэрилтэ буолуон соп. Биллэрин курдук, бөдөҥ бырайыактары элбэх анал тиэхиньикэлээх, араас идэлээх үлэһиттэрдээх тэрилтэ кыайар. Маны кэтээн көрөн, суоттаан-учуоттаан баран өрөспүүбүлүкэтээҕи инвестиционнай хампаанньа (РИК) иһинэн улахан Холдинг тэрилиннэ. Холдиҥҥа «Вилюйавтодор» тэрилтэни кытта «Хаҥалас суоллара» уонна «Аммаавтодор» тэрилтэлэр холбостулар. Салайааччынан биһиги биир дойдулаахпыт, Ньурба Өҥөлдьүтүттэн төрүттээх Ариан Калинович Сидоров ананна. Бу холбоһук холдинг быйыл бастакы 180 мөл.солк. суумалаах бөдөҥ бырайыагы кыайан Нам улууһугар асфальт оҥоһуутугар үлэлиир буолла. Ньурба оройуона быйылгы бүддьүөппүт аччаан турарын бары билэҕит, быһаара барбаппын – манна турар мобильнай асфальт собуотун бу да сылга, кэлэр да сылга туһаҕа таһаарар кыахпыт суох. Ол иһин бу собуоту саҥа тэриллибит холдиҥҥа 1 сыл болдьохтоон арендаҕа биэрэргэ быһаардыбыт. Манна сүрүн ирдэбилинэн, аренда төлөбүрүн таһынан кэлэр сылтан саҕалаан Ньурба куоракка 10-15 км кытаанах бүрүөһүннээх суолу оҥорорго холдинг салалтатын кытары сөбүлэстибит. 1 км асфальт суолу оҥоруу ортотунан 30 мөл.солк.буолар, онтон 10-15 км.оҥорууга улахан үп наада. Бачча харчыны тутатына ууран биэрэр оройуоҥҥа бэрт уустук буоларын өйдөөн, улууһугар утары баран, холдинг салайааччыта А.К. Сидоров 5 сылга тыыран төлүүрбүтүн сөбүлэстэ.
Бу куннэргэ сөбүлэһии дуогабарыгар илии баттаһыыта буолуо, асфальт собуотун сүрүн үлэ ыытар сирдэригэр Нам улууһугар демонтажтаан илдьэн туруоруохтара. Үлэ кээмэйин бүтэрдэхтэринэ собуот төттөрү Ньурбаҕа кэлэн куорат уулуссаларын асфальтааһыҥҥа туттуллуо.
Комментарии
Авторизация на сайте через социальные сети