Оҕо саадыгар 

Үтүө өрүттэрэ:
– Оҕо саада – биир саастыылаахтары кытары бодоруһарга бастакы оскуола. Оҕо саадын биир үчүгэй өрүтүнэн атыттары кытары бодоруһуу уонна социализация буолар. Оҕо тапталлаах төрөппүттэрин эрэ кытары буолбакка, атын оҕолору, иитээччилэри уонна ньээҥкэлэри кытары уопсай тылы буларга үөрэнэр. Бэрээдэги уонна майгы-сигили нуормаларын тутуһар, улахан дьону ытыктыыр, бэйэтин интэриэһин көмүскүүр, ардыгар баһыйтарыы диэн тугун билэр, атын оҕону аһынарга үөрэнэр. Биллэн турар, бу үөрүйэхтэр, кэлин улааттаҕына туһаттан атыны аҕалбаттар. Дьону кытары сатаан алтыһар оҕо арыый улахан оҕолор ортолоругар «сүтэн-симэлийэн» хаалбат, бэйэтин миэстэтин сатаан булар. Биир саастыылаахтарын кытары кэпсэтэ, оонньуур, бэйэтин санаатын көмүскүү уонна атыттары истэ үөрэнэр. Коллективка сылдьарга, тутулуга суох буоларга уһуйуллар. Оҕо саада дьиэ кэргэҥҥэ соҕотох эбэтэр кэккэ төрүөттэринэн биир саастыылаахтарын кытары иллэҥ кэмин атаарар кыаҕа суох кырачааҥҥа улахан суолталаах;
– Наар улахан киһи этиитинэн-такайыытынан сылдьыбакка, биир саастыылаахтарын кытары тугу эрэ сүбэлэһэр, оонньуурдарын атастаһар, хардарыта барыстаахтык ылсар-бэрсэр буолар. Бу ордук дьиэ кэргэҥҥэ соҕотох оҕолорго үчүгэй үөрэх буолар;
– Оҕо саадыгар кэлбит оҕо, баҕарбытын да, баҕарбатаҕын да иһин, тутулуга суох буолууну ирдиир балаһыанньаларга түбэһэр. Ол эбэтэр бэйэтэ аһыырга, таҥнарга-сыгынньахтанарга, туалекка сылдьарга уо.д.а үөрэниэхтээх. Кини атын оҕолору көрөн, бу үөрүйэхтэргэ дьиэҕэ сылдьарынааҕар түргэнник үөрэнэр;
– Ханнык баҕарар коллективка (чуолаан оҕо коллективыгар) бактериялар уонна вирустар көҥүл «күүлэйдииллэр». Ол да иһин, оҕо саадыгар аан бастаан кэлбит оҕо үгэс курдук, «биир нэдиэлэ оҕо саадыгар, икки нэдиэлэ – больничнайга» диэн схеманан сылдьарын дьиибэргээбэккин. Хас биирдии оҕо бэйэтин иммунитета номнуо үөрэммит микробтарын дьиэтиттэн «таһар». Итинтэн төрөппүттэр куттаныа суохтаахтар. Биллэрин курдук, оҕо эрдэххэ чэпчэкитик аһарыллар тустаах ыарыылар бааллар. Холобур, краснуха, ветрянка эбэтэр свинка. Бу ыарыыларга улаатан баран хаптарыы улахан содуллаах буолуон сөп. Онон оҕо сылдьан атын оҕолору кытары алтыһыыттан ылыллыбыт иммунитет улаханнык туһалыыр. Сорох оҕолор элбэх оҕо ортотугар сылдьан, организмнарын эрчийэллэр, ыалдьыбыт биир саастыылаахтарын кытары сибээстэһэртэн иммунитеттара күүһүрэр.

Мөкү өрүттэрэ:
– Майгыта-сигилитэ алдьанар. Куһаҕан тыллары саҥарарга, албынныырга, ымсыыра көрбүтүн уоран ыларга, бардам майгыланарга атын оҕоттон үөрэнэр;
– Хас биирдии оҕо үтүө сыһыаҥҥа, эйгэҕэ наадыйарын умнумаҥ. Оҕо саадыгар кырачааҥҥын атаҕастыыр, сэниир буоллахтарына, туох да туһаны ылбаккыт;
– Оҕо тэрилтэтин режимэ кытаанах уонна ирдэниллэр. Кытаанах режим оҕо уратытын учуоттаабат. Ким эрэ сарсыарда ыараханнык турар, ким эрэ күнүс утуйарын сөбүлээбэт, оттон сорох оҕо күнүс өр утуйуон наада;
– Оҕо саадыгар үөрэтии, иитии орто сүнньүнэн, уопсай программанан барар. Онон оҕо ураты дьоҕурун уһугуннарар, салгыы сайыннарар туһуттан дьиэҕэ эбии дьарыктанарыҥ ирдэниллэр. Эн оҕоҥ «мин» дэнэр уратытын туһанарыгар, талаанын таба тайанарыгар көмөлөһүөхтээххин;
– Оҕо кыра эрдэҕиттэн билбит, үөрэммит дьиэтээҕи эйгэтиттэн коллективка киириитин бастакы ыйдарыгар улахан психологическай охсууну ылар. Оҕо уонна төрөппүттэр моһуоктаах бэрэбиэркэни ааһарга, ону чиэстээхтик тулуйарга күһэллэллэр. Кырачааннар төрөппүттэрин кытары кылгас да кэмҥэ арахсаллара олус уустук. Элбэх дьоҥҥо тута үөрэммэттэр, бэйэлэрин соҕотох уонна быраҕыллыбыт оҕо курдук сананыахтарын сөп. Коллективка киирбит оҕо уопсай болҕомтоҕо сылдьыбыта тохтуур. Ону кини ыараханнык ылынар, кэнники олоҕор улахан охсууну ылыан сөп. Ол иһин, специалистар үгүстэрэ оҕону 3 сааһын аастаҕына эрэ оҕо саадыгар биэрэргэ сүбэлииллэр. Ордук куруук ыалдьар, нервнай системалара мөлтөх, төрүүллэригэр ханнык эрэ эчэйиини ылбыт эбэтэр ийэтигэр сиэри таһынан убаммыт оҕону;
Сорохтор оҕо тэрилтэтигэр киирдэхтэринэ, сотору-сотору ыалдьаллар. Оҕо саҥа усулуобуйаҕа үөрэнэр кэмигэр тымныйан ыалдьыан сөп. Бу (сорохтор саныылларын курдук) иитээччилэр куһаҕаннык көрөллөрүттэн буолбатах. Оҕолор саҥа усулуобуйаҕа үөрэннэхтэринэ, иккис сылларыттан номнуо ыалдьыбат буолаллар эбэтэр ыалдьаллара аҕыйыыр. Оҕо саада доруобуйата мөлтөх, астан аллергиялыыр эбэтэр дьарҕа ыарыылаах оҕо доруобуйатыгар улахан буортуну оҥоруон сөп.

Дьиэҕэ иитии
Үтүө өрүттэрэ:
– Билигин оҕону эҥкилэ суох сайыннарар ньыма арааһа, көрүҥэ олус элбэх. Оҕо саадыгар эбэтэр араас куруһуоктарга сырытыннарбакка эрэ, сөбүлээбит методикаҕын талан, бэйэҕитигэр табыгастааҕынан көрөн дьиэҕэ дьарыктаныаххытын сөп. Онуоха тиһигин быспакка уонна дьүөрэлээн дьарыктанар наадатын умнума. Оҕо өйүн, айар дьоҕурун сайыннарыынан эрэ буолбакка, эт-сиин, спорт өттүнэн сайдарын хааччыйыахтааххын;
– «Дьиэтээҕи» иитиигэ, биллэн турар, оҕоҥ уратытын уонна дьоҕурун көрөн туһааннаах программаны бэйэҥ көрөн таларыҥ олус туһалаах;
– Оҕо саадыгар дьыл кэмиттэн тутулуга суох ОРВИ-нан уонна гириибинэн ыалдьыы, тиһигин быспакка эми иһии оҕо иммунитетын мөлтөтүөн уонна содуллаах буолуон сөп. Оттон «дьиэтээҕи» оҕо доруобуйата арыый да чөл хаалар. «Оҕо ыарыытыгар» ыалларыттан, тиэргэҥҥэ бииргэ оонньуур оҕолоруттан, куруһуокка сылдьар биир саастыылаахтарыттан сыстыан сөп. Оттон грипптэн уонна ОРВИ-тан төһө баҕарар харыстаныахха сөп. Тоҕо диэтэххэ, оҕо мээнэ ханна да барбакка, ийэтин уонна эбэтин көрүүтүгэр сылдьар;
– Дьиэҕэ сылдьар оҕолор куруук төрөппүттэрин кыһамньыларын уонна тапталларын билэллэр. Ити оҕо сайаҕас, үтүө санаалаах, аһыныгас буола улаатарыгар көмөлөөх;
– Оҕо саадыттан аккаастанан, ньээҥкэ уонна гувернер өҥөтүнэн туһанарга быһаарыммыт төрөппүттэр оҕолоро ийэлэриттэн арахсыыны арыый чэпчэкитик ылыналлар.

Мөкү өрүттэрэ:
– Түөрт истиэнэҕэ хааллан олорор кырачааннар сотору-сотору тумуулуур, тымныйар кутталлаахтар. Ол иһин, кинилэри вируһу тарҕата сылдьар оҕолортон сиэри таһынан араҥаччылаабакка, этин-сиинин эрчийэр уонна хамсанарга такайар ордук туһалаах. Оҕону дьиэҕэ эрэ иитэргэ сананан, тумууттан уонна оҕо ыарыыларыттан босхоломмоккут. Сотору-сотору ыалдьар эбэтэр оҕо саадыгар барарыгар хаппырыыстыыр оҕолоруттан сылайбыт төрөппүттэр ардыгар «мин оҕом оҕо саадыгар сылдьарга анамматах» диэн дьаралык ыйаан кэбиһэллэр. Маннык оҕо уопсай остолобуойга аһыырыгар кыҥкыйданар, атын оҕолору кытары ыараханнык бодоруһар. Онуоха төрөппүттэр аан бастаан оҕолорун психологка сырытыннараллара туһалаах. Эн оҕоҥ оҕо саадын сөбүлээбэтэ быстах кэмнээх көстүү буоларын-буолбатын эбэтэр атын төрүөттэр баалларын-суохтарын психологтуун холкутук быһаарыаххыт;
– Оҕо саадыгар бэриллэр социальнай үөрүйэхтэри «дьиэтээҕи» оҕоҕо иҥэрэр туһугар төрөппүттэр тулуурдаах уонна дьаныардаах буолуохтарын наада;
– Дьиэтээҕи режими эрэ тутуһан улааппыт оҕо оскуола расписаниетыгар үөрэнэрэ уустук буолар. Өскөтүн оскуола иннинээҕи саастаах оҕо үксүгэр күннээҕи режимҥэ түргэнник үөрэнэр буоллаҕына, 6-7 саастаах оҕо «тостуу» кэмин ыараханнык аһарар.

х х х
Күҥҥэ көрбүт кырачаан киһигин оҕо саадыгар биэрэртэн аккаастаныаҥ иннинэ үчүгэйдик толкуйдаан көрөргө сүбэлииллэр. Биллэн турар, тапталлаах оҕолорун оҕо саадыгар биэрэллэрин эбэтэр дьиэҕэ-уокка көрөллөрүн төрөппүттэр бэйэлэрэ билэллэр. Биир суолталаах сүбэни биэрэр кыаллыбат. Специалистар «Оҕо киһилии киһи буола улаатыан баҕарар буоллаххытына, төрөппүттэр оҕону иитиигэ улахан болҕомтолорун ууруохтаахтар, оҕо наадыйыытыгар, ирдэбилигэр сэргэхтик уонна чуордук сыһыаннаһыахтаахтар», – диэн этэллэр