Саммит үлэтин сүрүн соругунан Арктика зонатыгар үбү тардыыга, нано-, инженернай, информационнай-коммуникационнай технологиялары, оттук-энергия уонна сырье базатын сайыннарыыга, кини үп-промышленнай, научнай-интеллектуальнай уонна инвестиционной кыаҕын быһаарыыга аан дойду компанияларын болҕомтолорун тардыы буолла.

Форум үлэтигэр Ил Түмэн Председателэ Александр Жирков “Хотугу муора суола уонна Россия сайдыытын туһунан национальнай идея” диэн стендовай дакылаатынан кытынна.

Биһиги республикабытыгар Хотугу муора суола уонна бу суолу кытта сибээстээх транспорт суолун-ииһин чэпчэтэр ньымалары көрдөөһүн сүҥкэн суолталаах. Саха сирэ хотугу таһаҕаһы таһыыга-тиэйиигэ сыл ахсын бэйэтин үбүттэн уонча млрд тиийэ солкуобайы көрөргө кирэдьиит ыларга күһэллэр. Бу сылтан ыла кирэдьиит ставката ыараан, хотугу улуустары тыын суолталаах таһаҕаһынан хааччыйыы республика салалтатын сүрүн соругунан буолла. Ил Түмэн спикерэ этэринэн, Хотугу муора суолун үчүгэйдик тэрийэн үлэлэттэххэ, инникитин хотугу таһаҕаһы таһыы быдан удамыр уонна түргэн буолуон сөп. Маны сокуон өттүнэн быһаарыыга хас да варианы ырытан көрүөххэ сөп.

Бастакыта – «Хотугу муора суолун туһунан» федеральнай сокуону ылыныы. 1999 с. Саха Республиката итинник сокуон барылын бэйэтэ оҥорон киллэрэргэ холоммута эрээри, бырайыагы тиһэҕэр тиэрдэр кыаллыбатаҕа. Атын арктическай регионнар да итинник докумуону ылынар туһунан эппиттэрэ ыраатта. «Российскай Федерация сорох сокуоннарын актарыгар Хотугу муора суолун (СМП) акваториятыгар эргинэр сыаллаах айаннааһыны государство өттүттэн сүрүннээһиҥҥэ уларытыылары киллэрии туһунан» 2012 с. ылыллыбыт федеральнай сокуон үлэлиир. Ити сокуонунан Хотугу муора суолун сайыннарыыга кэккэ дьаһаллар, ол иһигэр СМП дьаһалтатын тэрийии, көрүллэллэр.

Спикер этэринэн, хотугу трассанан сырыыны сүрүннүүргэ “Российскай Федерацияҕа Арктика зонатын туһунан” федеральнай сокуон барылыгар Хотугу муора суолун туһунан анал түһүмэҕи киллэрии курдук иккис ньыма эмиэ туттуллуон сөп.

Уһун болдьохтоох варианнары быһаарыах иннинэ, Хотугу муора суолун боппуруоһун быраап өттүнэн сүрүннээһин ньыматын – «Российскай Федерация Уһук Хоту оройуоннарыгар таһаҕаһы урутаан таһыы туһунан» федеральнай сокуону ылынар кыах баар. Саха сиригэр «Саха Республикатын арктическай уонна хотугу улуустарыгар таһаҕаһы таһыы ураты режимин туһунан» олохтоох сокуон үлэлиир. Сокуон Саха сирин арктическай оройуоннарын таһаҕаһынан, нэһилиэнньэҕэ туһааннаах өҥөлөрүнэн хааччыйыыны уонна социальнай эйгэ итиэннэ олох-дьаһах, коммунальнай хаһаайыстыба тохтоло суох үлэлииллэрин мэктиэлиир. “Республика маннык докумуону федерация таһымыгар ылынарга хаста да этии киллэрэ сылдьыбыта. Хотугу муора суолунан таһаҕаһы хоту оройуоннарга таһыы сыл ахсын сүүнэ үбү эрэйэр. Хотугу регионнар сыллата хотугу таһаҕаһы таһыыга уонунан миллиард солкуобайы ыытарга күһэллэллэр”, -- диэтэ Александр Жирков.

Саха Республикатын парламенын спикерэ регионнар икки ардыларыгар бииргэ үлэлээһини күүһүрдэргэ эмиэ этии киллэрдэ. Итиниэхэ бары арктическай регионнар Арктикаҕа кыттыгас бииргэ үлэлээһин туһунан Сөбүлэһии түһэрсиэхтэрин сөп. “Хотугу регионнар бырааптарын, интэриэстэрин туруорсууга, бу региоҥҥа туһалаах сокуоннары кыттыгас көҕүлээн киллэриигэ бу Сөбүлэһии сүрүн төрүтүнэн буолуон сөп”, -- диэн эттэ Ил Түмэн спикерэ.