Билигин «Наара Суох» испэктээкил Саха театрын көмүс фондатыгар киирэр холобур буолар испэктээкил. Ким эрэ музей кэриэтэ буолбут испэктээкил диэн уһулуччу сыаналаан олус бэргэнник эппитин сөбүлүү истибиттээхпин. Кырдьык, «Наара Суох» испэктээкил театр сценатыгар да, гастролларга да улахан сэҥээриини, уһулуччу болҕомтону ылар. Артыыстар ити испэктээкилгэ ууларыгар-хаардарыгар киирэн туран астына оонньууллар. Иккис курдук көрөөччү урукку оонньууну көрөөрү дуу, артыыстар маастарыстыбаларын бэрэбиэркэлээри дуу, биитэр «астык оонньууттан» дуоһуйаары дуу сырыы ахсын саҥаттан саҥа интэриэстээх кэлэн күлэн-үөрэн барар.

Биллэрин курдук драматург Иван Гоголев Наара Суоҕа норуокка биллэр олоҥхоһут Петр Аммосович Охлопков-Наара Суох прототипа буолбатах. Норуокка тарҕаммыт сытыы өйдөөх, тэбэнэттээх, дьээбэлээх дьону түмэн көрдөрөр уус-уран уобарас норуот олоҥхоһутун аатын эрэ ылбыта, баҕар, төрүөттээҕэ буолуо. Төһөтүн да иһин Наара Суох аат саха дьонугар билиҥҥээҥҥэ диэри дьээбэ-хообо аргыстааҕынан биллэр.

Бу испэктээкил сценаҕа үйэ аҥаардаах олоҕуттан элбэҕи кэпсиэххэ сөп. Ол курдук «Наара Суох» испэктээкилгэ бастаан оонньообут артыыстар Илья Находкин - Наара Суох, Ирина Максимова - Күндү Күлүүк, Роман Никифоров – Балтараа Сирэй, Константн Борисов – Мыччыыкаан, Афанасий Петров – Күтэр Бороҥкууйап, Яков Кычкин – Баачыка, Мария Канаева - Суон Суоппуйа, Мария Белолюбская – Байбаралаах Балбаара, Александра Иванова – Кыҥнары Кэтириис, Андриан Слепцов – Эриэн Бэргэһэ, Афанасий Ефремов - Ураанньык Ойуун оруолларын хайдах оонньообуттара, өссө кинилэр кэннилэриттэн кимнээх испэктээкилгэ оонньуу сылдьыбыттара бэйэтэ туһунан уһун-киэҥ остуоруйалаах кэпсээн. Оттон биһиги билэрбитинэн Наара Суох оруолун Федот Потапов бэйэтэ, Гаврил Колесов, Симон Федотов оонньуу сылдьыбыттара.

1965 сыллаахха көрөөччү дьүүлүгэр испэктээкили таһаарбыт драматург Иван Гоголев уонна режиссер Федот Потапов, худуоһунньук Ефим Шапошников бүгүҥҥү күҥҥэ Россия да үрдүнэн сэдэх көстүүнү биһиэхэ бэлэх гынан хаалларбыттар эбит. Испэктээкил үйэ аҥара сыанаҕа көрдөрүллэрэ, киэҥ сэҥээриини ылара сөҕүмэр. Театральнай эйгэҕэ улахан үөрүүлээх быһыы-майгы.

Үбүлүөйдээх испэктээкил туһунан Зоя Петровна Багынанова маннык кэпсиир: «Мин 1964 сыл бүтүүтүгэр кыһын Москваттан каникулбар кэлэ сылдьан Ирина Максимова уонна Илья Находкин репетициялыылларын көрбүтүм. Онтон тохсунньуга премьера буолбут этэ. Оччолорго Федот Потапов, Иван Гоголев 35-тээх эрэ эдэр дьон эбиттэр. Федот Потапов улахан болҕомтобун артыыстар оонньууларыгар, уобарастары толору арыйарга уурбутум диэн кэпсээччи. Мин сөҕөрүм диэн биир – бу испэктээкили хайа көлүөнэ артыыс толорор да, ол көлүөнэ көрөөччүтүгэр күндү, кинилэртэн ордук ким да оонньооботоҕун курдук буолар. Онон испэктээкил хас көлүөнэ аайы кундү. Аҕа көлүөнэ дьон Илья Находкиннаах оонньуулларын билиҥҥэ диэри умнубакка наһаа үчүгэйдик оонньууллара диэн ахталлар. Ким эрэ Гаврил Колесов оонньуутун астына саныыр буолуохтаах. Оттон билиҥҥи көлүөнэ Иннокентий Луковцевтаах оонньууларын кимнээҕэр да ордорор».

Иван Гоголев 1989 сыллаахха «Мэлдьэһиллибэт кырдьык» диэн ыстатыйатыгар («Федот Потапов: алгыстаах айар үлэм» диэн кинигэҕэ) бу курдук суруйар: «Билигин аһаҕастык, сытыытык кириитикэлэнэр хамаандалыыр, ыгар-түрүйэр бүрүкүрээтийэ аппарата оччолорго сымара таас курдук силир да гыммакка, эрэллээхтик күннээн, өрөгөйдөөн турар кэмэ этэ. Кинини кыратык да тарбыыр, хаарыйар кутталлааҕа, сэрэхтээҕэ. Ол да буоллар кини сылаас уйатыгар уу киллэриэххэ айылааҕы тугу эрэ суруйуохпун баҕарарым. Туох баарынан сирэйгэ малтаччы этэр букатын кыаллыбата биллэрэ. Дьэ ол иһин хайдах эрэ ханарытан этэр наада этэ. Өр толкуйдаан баран «Наара Суох» диэн комедияны айбытым. «Үрдэ үүс бэргэһэ, анна адьыр уу», - диэбиккэ дылы, үрдүк сололорун килбэчигэс лаахтаах мааскатынан кураанах төбөлөрүн, кирдээх дууһаларын, бөрүкүтэ суох сирэйдэрин саптынар урдустары, бэйэм санаабар, эмиэ сырдыктык, киһилии күлүү гыммытым… Онно баачыка курдуктар, бэл, үрдүк таҥараны намтаппыттарын, Ураанньык Ойуун курдуктар, бэл, абааһытааҕар абааһытыйбыттарын, ол түмүгэр Балтараа Сирэй курдук эрэйдээхтэр масс акаары буолан уустук олоххо үктэммит алдьархайдарын кутурҕаннаахтык кэпсии сатаабытым. Туруорааччы режиссерум ону эмиэ өйдөөбүтэ уонна омуннаах комедия жаннрын ньыматын олус табыгастаахтык туттан уһун үйэлэммит испэктээкили айбыта.

«Улуу сыанаһыттар», биллэн турар, бу айымньыны сиилээбиттэрэ-хоһулаабыттара, миигин чэпчэки суолунан баран иһэр киһинэн аахпыттара, миигиттэн сэрэнэргэ-сэрбэнэргэ ыҥырар тамахтаах тыллары эппиттэрэ. Ол онтон режиссерум биһикки санаабыт түспэтэҕэ. Көрөөччү истиҥник үөрэрэ-көтөрө биһиги сүргэбитин көтөҕөрө, салгыы бииргэ үлэлиирбитигэр тирэх буолбута. «Наара Суох» үс-түөрт киэһэ алларастаат күүгэн курдук уостан, сүтэн хаалыа диэн түүйбүттэрэ-төлкөлөөбүттэрэ даҕаны, баччааҥҥа диэри кини дьону чэбдиктик күллэрэр, олох үөрүүтүн бэлэхтиир, сылааларын чэпчэтэ сатыыр. Олоҕу чиновник болоорхой хараҕынан эрэ көрбөккө, кини араас өҥүн барытын анааран көрөргө үөрэтэ, ыҥыра сатыыр. «Чэпчэки» күлүү курдук уустук уонна дьоһуннаах суох».

Билигин аахтахха ааптар бэйэтин тыллара олус минньигэстик сүрэххэ-быарга өтөн киирэллэр. Пьеса суруллубутун туһунан тэттик буолан баран олус бэргэнник, туох да киэргэтиитэ суох кырдьыгынан кэпсээбитэ оччотооҕу быһыыны-майгыны толору көрдөрөр.

Саха театрыгар «Наара Суох» испэктээкил 1999 сыллаахха сөргүтэн туруоруллубута. «Наара Суох» бу күҥҥэ диэри «тыыннаах» кэлбитигэр испэктээкили чөлүгэр түһэрбит Ефим Николаевич Степанов улахан өҥөлөөх. Зоя Петровна этэринэн, Ефим Николаевич ол кэм салгынын илдьэ кэлбит буолан испэктээкил тугун да сүтэрбэккэ бастакы оонньуу оҥкулун тута сылдьар.

Ефим Николаевич бэйэтэ испэктээкили чөлүгэр түһэрбитин туһунан бу курдук кэпсиир: «Испэктээкил аҕыйах сыл барбат буола сылдьыбыта. Сорох артыыстар сааһыран, оттон кырдьастар театрга кэлбэт буолан, сорохтор олох да олохтон баран испэктээкил уурайаары гыммыта. 1996-97 сылларга биирдэ-иккитэ эрэ оонньоммута. Сахаҕа кэмиэдьийэни аҕыйах. Суруйуу да өттүнэн, табыллыбыт туруоруу өттүнэн эмиэ. Буолаары буолан тыйыс дойдулаахпыт быара суох күлүүнү эмиэ хааччахтыырга дылы. «Наара Суох» оччоттон дьону хомуйар испэктээил этэ. Онон мин тоҕо маннык испэктээкил тохтуохтааҕый дии санаабытым. «Наара Суох» 1965 сыллаахха турбут эбит буоллаҕына, мин 1967 сыллаахха 9 кылааска үөрэнэ сылдьан Томпоҕо гастролга кэлбиттэригэр көрбүтүм. Наара Суох сирэйэ-хараҕа маннык этэ диэн өйдөөбөппүн эрээри, мааска комедиятын курдук чаҕылхай уобарастары, холобур, Баачыканы иҥин өйдүүбүн. Ол кэмнээҕи оонньуу маньыарата, табыллыбыт уобарастар сүтэн халыахтара диэн чөлүгэр түһэрэргэ санаммытым. Испэктээкили үчүгэйдик билэр этим. Ол кэмҥэ бастакы устудьуоннарым театрга саҥа үлэлээн кыралаан оруолларга тиксэн оонньоон эрэллэрэ. Онон, биир курдук, оҕолор оонньуур оруолланыахтара, иккис курдук испэктээкил уһуннук оонньонуо, өскөтүн оҕолор уобарастары, хараактырдары таба көрөн оонньоотохторуна диэн. 1998 сыл бүтэһигэр Саҥа дыл айдаанын саҕана үлэбин саҕалаабытым уонна Саҥа дьыл кэнниттэн 1999 сыллаахха испэктээкил турбута. Урукку өртүгэр Наара Суоҕу үс артыыс оонньуурун көрбүтүм, олортон Гаврил Колесов отучча сыл оонньообута. Сиимэн Федотов эмиэ балачча уһуннук оонньообута. Балтараа Сирэйи, мин өйдүүрбүнэн, Лазарь Сергучев, Карл Аргунов диэн артыыс баар этэ, Испиридиэн Игнатьев оонньуу сылдьыбыттара. Оттон Мыччыыкаан оруолун айбыт, уобарас ойуутун оҥорбут артыыһынан Константин Борисов буолар. Ити оруолу Афанасий Федоров оонньуу сылдьыбытын билэбин. Онтон 1980 сыллаахха, испэтээкил турбута 15 сыл буолбутун кэннэ, Мыччыыкаан оруолун мин гастролга солбуйан турабын. Константин Борисов гастролга кыайан барбат буолан бэйэтэ кэлэн көрдөспүтэ, онон испэктээкилгэ эмиэ оонньообуттаахпын. Уопсайынан, элбэх биллэр артыыстар оонньообут испэктээкиллэрэ. Бириэмэ аастаҕын аайы хас көлүөнэ көрөөччүтэ атын атыннык көрөр уонна хас биирдии көлүөнэ бэйэтин кэмигэр оонньообут артыыстары син биир ордорор дии саныыбын».

Испэктээкил чөлүгэр түһэригэр худуоһунньук Дария Дмитриева көстүүмнэрин бастакы туруорааччы худуоһунньук Ефим Шапошников эскизтэриттэн, урукку хаартыскалартан көрөн оҥорбута. Бастакы худуоһунньук уурулла сылдьыбыт эскизтэрин кыыһа худуоһунньук Екатерина Шапошникова аҕалан биэрбит, бэйэтэ сценографиятын туруорбут. «Онон үлэ чэпчэкитик уонна үөрүүлээхтик, олус түргэнник барбыта», - диэн Дария Петровна ол кэми дуоһуйан туран ахтар.

Үбүлүөйдээх киэһэҕэ Наара Суоҕу - Иннокентий Луковцев, Күндү Күлүүгү - Елизавета Потапова, Мыччыыкааны - Айаал Аммосов, Эриэн Бэргэһэни - Иван Попов, Баачыканы - Дмитрий Михайлов, Суон Суоппуйаны - Мария Осипова, Күтэр Бороҥкууйабы – Михаил Апросимов, Байбаралаах Балбаараны – Наталья Степанова, Ураанньык Ойууну Петр Баснаев оонньообуттара. Испэктээкил иннигэр Гаврил Колесов, Прасковья Адамова, Спиридон Игнатьев видеоҕа уһуллубут оонньууларыттан быһа тардыыны көрдөрбүттэрэ. Ол кэннэ артыыстар уонна көрөөччүлэр испэктээкили айбыт Иван Гоголевка, Федот Потаповка, испэктээкилгэ бастаан оонньообут артыыстарга сүһүөхтэригэр туран махтамыттара. Бу киэһэ Федот Федотович Потапов кэргэнэ, Саха театрын артыыската Зоя Петровна Багынанова, Иван Михайлович Гоголев кыыһа, Саха театрын кылаабынай худуоһунньуга Лена Ивановна Гоголева, Ефим Михайлович Шапошников кэргэнэ Ольга Васильевна, кыргыттара Аита, Екатерина Шапошниковалар кыттыыны ылбыттара.