Ньургун Скрябин: “Богомоевтыын да киирсиэххэ сөп этэ”

- Ньургун, бастатан туран, Дмитрий Петрович Коркин аатынан турнирга бэйэҥ көрөөччүлэрин ортотугар кыайбыккынан элбэх ахсааннаах тустууну таптааччыларга кыттыһан туран эҕэрдэлиибин! Бу кыайыыгыттан бэйэҥ да сүрдээҕин үөрбүт буолуохтааххын уонна көрөөччүлэри наһаа астыннардын. Бу кыайыыгын эн кимиэхэ аныыгын?

- Бу ситиһии өр кэтэһиннэрэн баран кэллэ диэххэ наада. Дмитрий Петрович турнирыгар хаста да тустан, бу иннинэ үстэ үһүс буола сылдьыбытым. Быйыл дьэ бастаатым. Кыайыыбын оҕобор аныыбын. Кини алтынньы 8 күнүгэр биэс сааһын туолар. Кэргэним Мария Карловна Чурапчыттан төрүттээх, уолум Саян оҕо садыгар сылдьар. Бэйэм Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Хорообутугар төрөөбүтүм. Ийэм Июлина Юрьевна алын кылаастарга учууталынан үлэлиир, оттон аҕам Владимир Васильевич Скрябин уу таһар массыынаҕа суоппардыыр. Бииргэ төрөөбүт төрдүөбүт. Мин саамай улаханнара буолабын. Үс бырааттаахпын. Мин кэннибиттэн 1993 сыллаахха төрөөбүт Юра кыра сылдьан эмиэ тустар этэ. Билигин да баҕа өттүнэн дьарыктанар, былырыын өрөспүүбүлүкэ чемпионатыгар кыттыбыта, ыһыахтарга хапсаҕайдыыр. Кини кэнниттэн кэлэр быраатым 1995 сыллаах, Вова диэн. Бэстээххэ тимир суол техникумугар үөрэнэ сылдьар, үһүс кууруска үөрэнэр. Вова билигин хапсаҕайдыыр. Саамай кыра быраатым – 2000 сыллаах, Павлик быйыл Чурапчы спортивнай интернат-оскуолатыгар киирбитэ, волейболунан дьарыктанар. Онон дьиэ кэргэммит спорка сыһыаннаах диэххэ наада.

- Эн эдэргиттэн тустуунан дьарыктаммыт киһи өссө үрдүк көрдөрүүнү ситиһэр инниттэн өргө диэри тустар санаалаах буолуохтааххын. Уолгун Саяны улааттаҕына тустууга биэрэр санаалааххын дуо?

- Мин оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан спорт араас көрүҥүнэн барытынан дьарыктанар этим. Дуобат буоллун, үҥкүү буоллун... Оннооҕор сүүрэр этим. Кэнники сөбүлүүр дьарыкпын – тустууну талбытым. Оҕобун эмиэ оннук иитиэм дии саныыбын. Бэйэтэ сөбүлүүр дьарыгар барыаҕа. Бастаан кыра оҕо барытыгар боруобаланан көрүөхтээх. Холобур, дуобатынан дьарыктаммыт оҕо толкуйдуур дьоҕура сайдар. Кэлин дьарык барыта түмүллэн, туһалаах буолан тахсарын курдук. Мин оҕобун хайаан да туһун диэн модьуйуом суоҕа, бэйэтэ талыаҕа.

- Тустуунан хаһааҥҥыттан дьарыктаммыккыный уонна бастакы тренерин кимий?

- Тустуунан иккис кылаастан дьарыктаммытым. Биирдэ, оскуолаҕа саҥа тренер кэлбит диэбиттэрэ уонна секцияҕа сурутуу саҕаламмыта. Бастакы тренерим – Гаврил Сергеевич Игнатьев. Кини Амматтан Хорообукка күтүөт быһыытынан кэлбит этэ. Гаврил Сергеевич салалтатынан тохсус кылааска диэри дьарыктаммытым. Салгыы Олимпийскай эрэл училищетыгар киирэн эрчиллибитим. Үһүс кууруһу бүтэрэр сылбар ыал буолбутум. Сотору кэргэним дойдутугар Чурапчыга көспүтүм. Онно тиийэн физическэй култуура уонна спорт институтугар үөрэммитим. Бакалавры бүтэрбитим уонна магистратураҕа киирбитим. Түгэнинэн туһанан институт ректора Иннокентий Иннокентьевич Готовцевка махталбын тиэрдэбин. Миигин эрэнэн хайаан илдьэ сылдьар. Чурапчыга тиийэн тренер Кирилл Николаевич Захаров салалтатынан эрчиллэбин.

- Коркин турнирыгар Россия чемпиона Александр Богомоев кэлэбин диэн баран кэлбэтэ. Күрэхтэһии кэнниттэн тута эн, Богомоев кэлбитэ эбитэ да буоллар, киирсиэххэ сөп этэ диэбит санааҕын быһааран биэриэн дуо?

- Киниэхэ иккитэ хотторон турабын. Быйыл бэлэмим үчүгэй дии саныыбын. Сайыны быһа үчүгэйдик дьарыктанан, бэйэбин хаһааҥҥытааҕар да үчүгэй спортивнай турукка киирбит курдук сыаналыыбын. Онон Богомоев кэлбитэ буоллар, наһаа былырыыҥҥы курдук буолуо суоҕа этэ дии саныыбын. Син киирсиэм этэ уонна хайдах буоларын көбүөр көрдөрүө этэ. Уопсайынан, интэриэһинэй киирсии буолуохтааҕа.

- Мин сэрэйэбин, эн арааһа син биир тренердэргин кытта бу турнирга эрчиллэр түмсүү кэмигэр Богомоев кэлэрин истэн, кинини утары хайдах тустуохха сөбүн үөрэппит буолуохтааххыт.

- Богомоев тустуута биллэр. Кини туора атахтыыр, түргэн. Уопсайынан, кинини кытта хайдах тустуохха сөбүн быһа холуйан билэр этибит. Албастарыгар, киириилэригэр утары ньымалары бэлэмнээбиппит. Богомоев Россия икки төгүллээх чемпиона, онон кинини бары кыайа сатыыллар. Биһиги эмиэ өрүү кыайарга суоттанабыт.

- Тустуук Ньургун Скрябины биһиги аны хаһан, ханнык күрэхтэһиигэ көрүөхпүтүн сөбүй?

- Билигин чопчу этэр кыаҕым суох. Ханна барарбыт-кэлэрбит чуолкайдана илик. Көстөн иһиэ. Ол гынан баран, сүрүн күрэхтэһиибит – тохсунньуга Иван Ярыгин аатынан Гран-при турнир буолар. Ити күрэхтэһиигэ арааһа 61 кг тустарым буолуо. Ыйааһыным халбаҥныы турар. Биир тэҥ буолбат. Сороҕор аһара түһэн хаалар, ардыгар тахсан хаалар.

- Быйыл Красноярскайдааҕы турнирга 57 киилэҕэ ыйааһыҥҥын үчүгэйдик түһэринэн киирэн тахсыылаахтык тустубутуҥ. Уопсайынан, ыйааһыҥҥын хайдах быһыылаахтык түһэрэҕин?

- Ыйааһыммын 59 киилэҕэ түһэрэрбэр 66-тан саҕалаабытым. Бэйэм эрэ сатаан түһэрбэт буоллаҕым дии, тренердэр уонна быраастар көмөлөспүттэрэ. Күҥҥэ хас киилэни түһэриэхтээхпин барытын былааннаабытым уонна ону хонтуруоллуу сылдьыбытым. Ыллын да түһэрэн киирэн барбаккын, барыта былаан, график быһыытынан барыахтаах. Киһи настройкатыттан эмиэ тутулуктаах дии саныыбын. Эрдэттэн бэйэҕин өй-санаа өттүнэн бэлэмниэххин уонна ыараханы тулуйуоххун наада. Бүтэһик күннэргэ утуйбат буолан хаалаҕын. Ону барытын эрдээхтик аастаххына эрэ көрдөрүү кэлэр. Бэйэҕин сиэртибэлиэхтээххин. Ыйааһын түһэриитэ диэн тустуукка саамай ыарахан түгэн. Мин ыйааһыммын тиритэн-хорутан түһэрэрбин ордоробун. Паарынан түһэриигэ киһи быстан, сатаан хамсаммат да буолан хаалар. Мин саныырбар, ыйааһын түһэриитин кэмигэр кыра-кыралаан аһыы сылдьыахха наада. Оччоҕо биирдэ ыйааһынын “умайар”. Күүскэ дьарыктанан, сүүрэн-көтөн түһэрбитим.

- Салгыы бу тиэмэҕэ ыйыттахха, Красноярскайдааҕы турнирга В.Лебедев уонна И.Мусукаев кэннилэриттэн үһүс бириистээх миэстэни ылан, Аан дойду кубогар кыттыаххын сөп этэ. Кубокка кыттар дьону хайдах талбыттарай?

- Ити күрэхтэһиигэ бэлэмнэнэр түмсүүгэ бүтүөр диэри сылдьыбытым. Биир үтүө күн кубокка барар састаабы эппиттэрэ, онно мин суох этим. Виктор Рассадин уонна Омак Сюрюн ылыллыбыттара. Мин санаабар, кинилэри бу иннинээҕи сылга көрдөрүүлэринэн ылбыт буолуохтаахтар. Барытын үөһэттэн быһаарбыттара, онно мин туох да диир кыаҕым суох.

- Быйыл үчүгэй турукка сылдьаҕын, ол эрээри, күрэхтэһииҥ аҕыйах дуу дии саныыбын. Кыһын тохсунньуга Ярыгин турнирыгар, саас ыам ыйыгар Россия чемпионатыгар уонна бу билигин, күһүн, алтынньы ыйга – Коркин турнирыгар туһуннун. Этэргэ дылы, үстүү-түөртүү ый тохтуу-тохтуу күрэхтэһэҕин. Бэйэҥ ону хайдах саныыгын?

- Кырдьык, мин санаабар, күрэхтэһиим аҕыйах. Бастыҥнарбыт өрүү күрэхтэһэ сылдьаллар. Кинилэргэ, киин сиргэ олороллорун быһыытынан барыстаах. Оттон биһиги ыраах олорор буоламмыт, сатаан элбэхтик барбаппыт-кэлбэппит. Холобур, Александр Богомоев былырыын аан дойду чемпионатын кэнниттэн Коркин турнирыттан саҕалаан элбэхтэ күрэхтэспитэ. Биһиги буоллаҕына, күрэхтэһиибит аҕыйах дии саныыбын.

- Ньургун, эйиэхэ хаһан эмэ атын дойдуттан кыттан улахан көбүөрдэри боруобалыыр санаа киирбэтэҕэ дуо?

- Суох, оннук этии киирбэтэҕэ. Баҕар этии киирбитэ эбитэ буоллар, толкуйдуом этэ. Киһиэхэ спордунан дьарыктанан көрдөрүүнү ситиһэр кэмэ сүрдээх кылгас. Онон ону туһана сатыахха наада. Оттон билигин атын дойдуттан тахсар санаа суох, Россияны хаһан кыайыахпытыгар диэри киирсэр буоллахпыт дии. Күүскэ дьарыктаныахха наада.

- Бэйэ дьиэтигэр-уотугар, бэйэҥ көрөөччүҥ ортотугар тустар хайдаҕый?

- Саха сиригэр бэйэҥ дьонун ыалдьаллара күүс-көмө буолар. Күүс биэрэр. Ис санааҕыттан тустаҕын. Красноярскайга эмиэ сахалар элбэх буолан тиийбиттэрэ. Хаһыытаан-ыһыытаан, биһиэхэ ыалдьан, хайдах эрэ дьиэбитигэр туста сылдьар курдук санаммыппыт. Онон ыалдьааччыларга барыларыгар улахан махтал! Куруутун биһиэхэ ыалдьа сырыттыннар. Төрөөбүт дойдуга тустарга миэхэ үчүгэй. Бэйэм дойдубар, бэйэм истиэнэбэр. Манна тустубатахпына – ханна тустуохпунуй? Инньэ диэн киһи эмиэ мотивацияланар. Бэйэм дойдубар, ыалдьааччыларым ортотугар хайаан да кыайыахтаахпын диэн.

- Күрэхтэһии кэнниттэн хайдах быһыылаахтык сынньанаҕын уонна уопсайынан, тустууну таһынан иллэҥ кэмҥин хайдах атаараҕын?

- Күһүнүн булка-алка сылдьарбын сөбүлүүбүн. Эр киһи айылҕаҕа сылдьыахтаах, сибиэһэй салгыҥҥа хаамыахтаах дии саныыбын. Күрэхтэһии кэнниттэн сүрүннээн айылҕаҕа тахсан, өйбүн-санаабын сынньатааччыбын, сааһыланааччыбын. Кыратык тустууну умнан ылааччыбын. Онтон дьэ, ахтан кэлэн баран эмиэ күүскэ дьарыктаммытынан барабын. Бу күннэргэ дойдубар тахсан кылгастык сынньанар былааннаахпын.

- Эйиэхэ саамай истиҥ ыалдьааччыҥ кимий?

- Саамай истиҥ ыалдьааччыларым – чугас дьонум. Бастатан туран, кэргэним, кини наар мин туспар ыалдьар, кыайыыны баҕарар. Аҕам эмиэ мин биир саамай улахан ыалдьааччым. Тустууну эмиэ наһаа билэр-көрөр.

- Финалга тахсыбыт бөҕөстөр анал аантан уот-күөс, музыка доҕуһуолунан киирбиккитин туох дии саныыгын? Көрөөччүлэргэ шоу курдук, оттон тустууктарга хайдаҕый?

- Итинник тэрээһин наһаа үчүгэй эбит. Бөҕөс сүргэтин көтөҕөр, мотивация үөскэтэр. Хайдах эрэ хомунан, конкретно бойобуой настарыанньаҕа киирэн тахсаҕын. Тустууну күүркэтэн биэрэр. Уонна ити финаллары прожектарынан тыктаран көрдөрүүлэрин астынным, киһи тугу да атыны көрбөт, атыҥҥа аралдьыйбаккын.

- Үһүс эргииргэ Вячеслав Ефремовтыын тустуугун хайдах сыаналыыгын уонна бу иннинэ сирэй көрсүүгүт ахсаана ким туһатыгар этэй?

- Славиктыын хардары-таары кыайсабыт. Ол иһин сырыы ахсын үчүгэйдик оҥостон, бэлэмнэнэн киирэн тустабыт. Боростуой утарсааччы буолбатах. Бэйэ-бэйэбит тустуутун билэбит. Бу, Коркин турнирыгар мин киниэхэ иккитэ хотторбутум. Ол иһин туох барыта үһүстээх диэбит курдук, бу сырыыга хайаан да хотторуубун боруостуур курдук оҥостон киирбитим. Ити албаска киллэриим тустуу балаһыанньатыттан үөскээн тахсыбыта. Эриллии балаһыанньатыгар кини партерга түһэн хаалбыта, илиитин туора уурбутугар хабан ылбытым уонна ити албас бэйэтэ кэлэн хаалбыта. Дьиҥэ, ити албас миигин элбэхтэ абыраабыта. Манна Россия чемпионатыгар бастакы эргииргэ Георгиади диэн Краснодар бөҕөһүгэр туттан, ыраастык кыайбытым. Георгиади мээнэ бөҕөс буолбатах, Россияҕа бэһис буола сылдьыбыта.

- Мин көрдөхпүнэ, финалга Шарастепановтыын тустуугар долгуйбут көрүҥнээҕин, оттон тустан киирэн баран дьэ аһыллыбытын...

- Кинилиин былырыын манна Коркин турнирыгар киирсибитим. Онно 10:0 ахсаанынан кыайбытым. Бу бурят иннинэ “Шахтерская слава” турнирга биһиги биир күүстээх тустуукпутун – Егор Пономареву кыайбыта. Онон кинини эбиллибит, үчүгэй буолбут быһыылаах диэн санаабытым. Үчүгэйдик настройкаланан киирбитим. Хапсыһыы мин туспар түмүктэммититтэн астыммытым. Кыра долгуйуу ханна барыай, финал буоллаҕа дии, эппиэтинэс улахан этэ. Оттон тустан киирэн барбыппар, барыта умнуллубута.

- Ити иннинэ Шарастепанов финалга тахсар иһин киирсиигэ бэйэтин киһитэ Булат Батоевтыын тустуутугар соһуччу, 10:0 ахсаанынан кэбэҕэстик кыайан кэбиспитэ. Киһи барыта Батоев кыайара буолуо дии олорбута. Оттон эн финалга кими кэтэспиккиний?

- Биир өттүнэн ылан көрдөххө, Гоша Пономарев Батоевы быспыт буолуохтаах, көрбүккүт курдук, тэҥ киирсии буолбута. Мин санаабар, Батоев ити киирсиигэ элбэх күүһүн бараан, эстэн хаалан баран, кыайан хомуллубакка хоттордо. Мин эмиэ финалга Батоевы кэтэспитим. Онтукайым, Шарастепанов тахсыбыта миэхэ өссө үчүгэй этэ. Батоев тустуута миэхэ табыгаһа суох. Техничнэй, уопуттаах. Оттон Шарастепановы кытта туста сылдьыбытым быһыытынан, кинини кытта хайдах тустары билэбин.

- Кыайыы кэнниттэн тута туох санаа үөскээбитэй?

- Туруоруммут сыалбын-сорукпун толордум диэн үөрбүтүм. Кырдьык, мин бастаатым дуо диэбиттии маҥнай хайдах эрэ итэҕэйбэтэҕим. Ол гынан баран, күрэхтэһии иннинэ сүрүн тренергэ бастакы миэстэни ылыам диэн тылбын биэрбитим. Онтукайбын ситиспиппиттэн астынабын. Көбүөртэн тахсыбытым кэннэ ыалдьааччыларым тута кэлэн эҕэрдэлээбиттэрэ. Мэҥэ-Хаҥалас улууһун баһылыга Николай Прокопьевич Старостин уонна улуус эмиэ киэн туттар киһитэ Ньургун Иннокентьевич Пинигин кэлэн эҕэрдэлээбиттэрэ. Кинилэргэ, миэхэ өрүү ситиһиини баҕаралларын иһин махталбын тиэрдэбин.

- Бу кыайыыгынан балаһыанньа быһыытынан уонна тустуу специалистара эрдэ эппиттэрин курдук, эн бастатан туран, Иван Ярыгин турнирыгар кыттар быраабы ылбытын таһынан, норуоттар икки ардыларынааҕы кылаастаах маастар нуорматын толордун. Итини бигэргэтэн ким эмэ тугу эмэ эттэ дуо?

- Билбэтим, ити туһунан миэхэ ким да, тугу да эппэтэҕэ. Арай, Кузьма Сивцев бастаабытыгар мсмк буоллун диэбиттэрэ да, билигин даҕаны ону бигэргэтэр докумуона кэлэ илик. Онон чуолкайдык этэр кыаҕым суох. Оттон сөптөөх докумуону оҥорон ыытыахпыт, кэллэҕинэ биирдэ толордум диэҕим.

- Ньургун, эн билигин улахан кылаастаах спортсмен быһыытынан усулуобуйаҥ хайдаҕый?

- Улахан мэһэй суох. Онуоха бастатан, кэргэммэр махтанабын. Кини миигин өрүү өйдүүр, усулуобуйаны барытын тэрийэ сатыыр. Мин ардыгар иккилии ыйга сборга баран хаалабын, кини кэтэһэр, эрэнэр. Ол иһин улахан кыһалҕалар суохтар. Билигин кэргэним дьонугар Чурапчыга олоробут. Инникитин Бэстээххэ олохсуйаары дьиэ тутта сылдьабын.

- Тустууну таптааччыларга тугу баҕарыаҥ этэй? Бу бастаабыккынан өссө улахан эппиэтинэһи бэйэҕэр ыллын.

- Кыайыыны ситиһэн, улахан болҕомтоҕо киирдим быһыылаах. Онтукайбын бүтэһигэр диэри итэҕэтиэхпин наада. Күрэхтэһиилэргэ тиийэн кыахпынан толору үлэлиир былааннаахпын. Тустууну таптааччылар ханнык да түгэҥҥэ биир дойдулаахтарын өйүү, өйдүү сылдьалларыгар, күүс-көмө буолалларыгар баҕарабын.

- Ньургун, ыйытыыларга сиһилии хоруйдарын иһин махтал! Ситиһиини уонна этиллибитин курдук кэтэһэбит, эрэнэбит уонна түһэн биэрбэккэр баҕарабыт.