Бу бэрт интэриэһинэй саҕалааһыны СӨ Инвестиция сайдыытын агенствота уонна Саха сирин аччыгый бизнескэ үлэлиир предпринимателлэрин өйүүр фонда тэрийбиттэр. Араас научнай, электроннай, инженернэй, о.д.а. хайысхалартан ураты тыа хаһаайыстыбатын салаатын сайыннарыы бырайыактара, биллэн турар, тыа сирин дьонун болҕомтотун ордук тарта.

Сунтаар цеолита – кэскиллээх

“Саха-Инновация” тэрилтэ салайааччыта Степан Иванов цеолиты сүөһүнү төлөһөтүүгэ, этин элбэтиигэ минерал-бороһуок быһыытынан оҥорон атыылыылларын билиһиннэрдэ. Бу минералы Новосибирскай уобалаһыгар хото тутталлар эбит. Тэрилтэни Саха сиринээҕи эргиэн промышленнай палататын салайааччыта Владимир Членов өйөөн, үлэҕит эйгэтин кэҥэтиҥ диэн хонтуора биэрэн, Дьокуускайга көһөрөн аҕалбыт.

Инновацияны олоххо киллэриигэ үс сыл дьоҕус бизнескэ үлэлиир тэрилтэ биир эмэ тыа хаһаайыстыбатын тэрилтэтин кытта бииргэ үлэлээһини тэрийдэ дуо диэн оруннаах ыйытыы үөскүүр. Степан Михайлович бэлиэтииринэн, Тыа хаһаайыстыбатын академиятын кытта үлэлэһэр. Онно цеолит бороһуогун сүөһү аһылыгар туһаналлар эбит. Быйылгы форум быыстапкатыгар сылдьан “Саха-инновация” өттүк харалаах төнүннэ. Ол курдук, Сунтаардааҕы “Кириэстээх” кооператив уонна Мирнэй улууһунааҕы “Новай” сопхуос салалталара тэрилтэ бородууксуйатын интэриэһиргээбиттэр уонна дуогабар түһэрсиэх буолбуттар.

Болҕомтолоох сыһыаны

СӨ Олохтоох нэһилиэнньэни өҥөнөн хааччыйар предпринимателлэр общественнай ассоциацияларын салайааччытын солбуйааччы Ирина Федорова бэйэ дьыалатын икки сыллааҕыта тэрийбит. Кини салайар “Духова уонна кини партнердара” диэн кииҥҥэ инбэлииттэр уонна элбэх оҕолоох ыал ийэлэрэ үлэлииллэр. Киин таҥас уонна атах таҥаһын тигии, сувенирдары оҥоруу, бухгалтер өҥөтүн толоруу курдук араас хайысханы хабан үлэлиир. Дьоҕус тэрилтэ сүрүн соруга – кыаммат араҥа социальнай кыһалҕаларын быһаарыы.

Предприниматель бэлиэтииринэн, Киргизия уонна Кытай атыыһыттара олохтоох өҥөнү оҥорооччулар сыаналарын “алдьатан”, кинилэри күрэстэһии ырыынагыттан туоратан кэбиһэллэр эбит. Ол курдук, иистэнээччи ороскуотун сабынаары оҕо оскуолаҕа кэтэр таҥаһын 3 тыһ. солк. сыаналыыр буоллаҕына, кинилэр конкуреннара форманы 800-900 тыһ. солк. атыылыыллар. Онон сибээстээн Ирина Федорова санаатын бу курдук тиэртэ: “Тыа сиригэр олорор үлэтэ суох инбэлииттэр уонна элбэх оҕолоох ийэлэр үлэ суох буолан, бэйэ дьыалатын арынар саҥа суолу тобулаллар. Оннооҕор доруобай уонна кыахтаах предпринимателлэр үбү булууга ыарырҕатар буоллахтарына, инбэлиит эбэтэр элбэх оҕолоох киһи дьоҕус тэрилтэ тэринэн үлэлииригэр олус уустук. Биһиэхэ дьоҕус уонна аччыгый бизнеһи тэриммит тыа сирин олохтоохторуттан чэпчэтии оҥорорго үлэлэһиигэ, үбүлээһини буларга көмө көрдөөн, тыа сириттэн үгүс сурук киирэр. Предпринимателлэргэ туһуламмыт араас форумнар, тэрээһиннэр буолаллар да, нэһилиэнньэ бу араҥатыгар сыһыаннаах дьоҕус тэрилтэлээх дьон көрдөһүүтэ, этиитэ дьыалабыай докумуоҥҥа киирбэт. Куруук атахтарыгар турбут үлэтин үгэнигэр сылдьар дьоҥҥо болҕомто ууруллар. Онон Ил Дархан Егор Борисов чуолаан инбэлиит уонна элбэх оҕолоох предпринимателлэри сөптөөх үбүнэн өйөөһүҥҥэ, кинилэргэ бизнес эйгэтигэр араас көрүҥҥэ чэпчэтии оҥоһулларыгар болҕомтотун уурарыгар баҕарабын”.

Ханыы тардыстылар

Бэйэ дьыалатын тэриммит дьон үлэлэрин билиһиннэрэр “Бизнес-экспо” быыстапка быйылгы сонун арыйыытынан дьоҕус бизнескэ номнуо атаҕар турбут дьону кытта оскуола оҕолоругар тэҥ кыах бэриллибитэ буолар.

Ол курдук, Дьокуускай к. 21 №-дээх орто оскуолатын үөрэнээччитэ Сүргэн Тытыгынаев бэйэтин үлэтин тула элбэх киһини түмтэ. Ол эбэтэр кини киһи тарбаҕын суолун лазерынан тыктаран көмпьютер программатыгар киллэрэн, киһи ис кыаҕын быһаарар тест оҥорор. Бу көрүҥ научнай аата – “дерматоглифика” диэн. Оттон үлэ көрүҥэ наука тылынан -- биометрическай технология. Биллэн турар, хас биирдии киһи ис кыаҕын билиэн баҕарара чахчы. Ол да иһин Сүргэн икки күнү быһа биир сиртэн хамсаабакка тохтоло суох үлэлээтэ. Аттыгар олорор предпрнинимателлэр бэлиэтииллэринэн, Сүргэҥҥэ улуус баһылыктара кытта ис кыахтарын быһаартаран ааспыттар. “Оскуолам оҕолорун бэрэбиэркэлээччибин. Быыстапкаҕа маннык биир сиргэ хараҕаланан олоруом дии санаабатаҕым. Харчы өлөрөр наһаа сылаалаах эбит. Ол эрээри бэйэм бастакы ботуччу хамнастанан сүргэм көтөҕүлүннэ”, -- диэн кэпсиир Сүргэн. Үлэтин интэриэһиргээн, куораттааҕы оҕо саадтара уонна оскуолалар кинини кытта дуогабар түһэрсэргэ кэпсэппиттэр. Онон уолга бу быыстапкаттан дьоҕус бизнес аартыгар “күөх уот” умайда.

Вадим Насыров тас көрүҥүттэн да көрдөххө, олус боччумнаах оҕо. Ол да иһин кини талбыт дьыалата да – дьоһуннаах. Атырдьах ыйыгар учуутала Гаврил Тытыгынаев тротуар билиитэтин оҥорорго этии киллэрбит. Бэйэ тэрилтэтин регистрациялатаат, оскуола салалтата тротуар билиитэтин оҥорор киһини кытта дуогабар түһэрсэн, уол үлэлээн барбыт. “Бастаан билбэт буолан, ыарырҕатарым буолуо дии санаабытым. Технологията боростуой эбит, үлэлиэххэ син. Матырыйаалбын – цемени, кумаҕы, гравийы оскуолам салалтата атыылаһар. Миэхэ анаан оскуолабар туспа мастерской аспыттара. Күҥҥэ 300 устуука билиитэни оҥорон таһаарабын. Онон сайыҥҥы каникулбар ханна үлэлиибин диэн толкуй суох. Хата, бэйэм үлэ миэстэтин арыйыам”, - диир уолчаан.

Петр Толстоухов – Чурапчыттан сылдьар предприниматель мастан миэбэл оҥоруунан 90-с сыллар саҕаланыыларыттан дьарыктанар эрээри, регистрацияны 2006 сыллаахха ааспыт. Сыаната удамыр буолан, ороно, олоппоһо, остуола хамаҕатык барар эбит. Ол курдук, биир киһи сытар ороно – 6 тыһ. солк., олоппос (табуретка) – 600 солк. Үбүлүөйдээх дьон оннооҕор трон оҥоттороллор эбит. Ону предприниматель 38 тыһ. солк. сыаналыыр.

-- Бу маннык быыстапкалартан киһи бэрт элбэххэ үөрэнэр. “Саха сирин миэбэлэ” диэн бэртээхэй быыстапка тохтоон хаалла. Онно кыттан, бэрт элбэххэ үөрэммитим. Быыстапкаҕа кытта Чурапчыттан кэлээри, үстэ айаннаан бу дьиэни буллум. Бэстээҕи туораан баран, такси туппутум, онтум Дзержинскэй уулуссаҕа аҕалан сүөкээн кээстэ. “Кыайыы” дыбарыаһын билбэт киһи түбэспит, эгэ, мин билиэм дуо? Бу остуолбун, олоппоспун соһо сылдьан, эмиэ такси сакаастаатаҕым дии. Баҕалаах киһи баҕанаҕа ыттар диэн итини этэн эрдэхтэрэ, -- диэн санаатын үллэстэр Чурапчы предпринимателэ.

Уус-Алдан Дүпсүнүттэн сылдьар Евгений Сивцев дойдутугар 400 кв.м иэннээх мастерскойдаах. Онно кулууп тэриллэрин, сымнаҕас олбохтору оҥорор. Тыа сиригэр социальнай хайысхалаах үлэни ыытар. Тахсыылаах үлэтин бэлиэтээн, Евгений Сивцевкэ улуустааҕы дьаһалта препринимателлэри өйүүр отдела субсидия ыларыгар көмөлөһөн, эдэр киһи ол үбүгэр КАМАЗ массыына ылыммыт. Билигин массыынатынан предприниматель бэйэтин оҥоһуктарын хотунан-соҕуруунан таһар. Ханна култуура киинэ тутулларын көрө-истэ, үөрэтэ сылдьан, миэбэл оҥорорго дуогабар түһэрсэр, тэриллэрин тиэргэннэригэр диэри тиэрдэн биэрэр. Ол курдук, быйылгы Арктика сылыгар сүрүннээн хоту улуустары кытта үлэлэспит. Абый, Өймөкөөн уонна Эдьигээн улуустарын кэккэ нэһилиэктэрэ саҥа тутуллубут кулууптарыгар миэбэллэрин оҥорон баран, бэйэтэ илдьэн биэрбит.

Дьэ, ити курдук, Саха сирин предпринимателлэрин сөҕүмэр үлэлэрин туһунан төһө баҕарар кэпсии туруохха сөп курдук. Бу соҕотох биир ыстатыйаҕа форумҥа кыттыбыт предпринимателлэр үлэлэрин-хамнастарын толору кыайан кэпсээбэккин.

Онон хаһыаппытыгар түмүктээх үлэлээх дьоҕус бизнеһи сайыннара сылдьар дьон туһунан салгыыы билиһиннэрэ туруохпут. Дэлэҕэ даҕаны дьоҕус бизнескэ үлэлиир дьон форумнарыгар сылдьан, үлэлэрин билсэн баран, Ил Дархан кэлэр сылы Предприниматель сылынан биллэриэ дуо? Бу быһаарыы саамай тоҕоостоох кэмигэр ылыллыбытын өрөспүүбүлүкэ предпринимателлэрэ үөрэ иһиттилэр.