— Ынах сүөһүнү сыл устатыгар иитии бүттүүн ороскуотуттан 90 бырыһыанын хотон иһигэр турар кэмигэр көрүү-харайыы үлэтэ ылар. Онон, кыстык 8 ыйыгар ынах сүөһүнү иитии ороскуотун уонна дохуотун ааҕан-суоттаан таһаарбыппын били-һиннэриэхпин баҕарабын.

Үгэс курдук, ити муҥутуур ороскуоттаах кэмҥэ кэтэх сүөһүлээх ыаллар ынахтарын хотоҥҥо киллэрээт, «үүтү туппаттар» диэн ааттаан уолларан кэбиһэллэр. Инньэ гынан, ынах 5-6 эрэ ый ыаныллар буолла. Дьиҥинэн, 10 ый ыаныллыахтаах, төрүөн иннинэ икки эрэ ый сынньатар гына. Кирдээх хотон иһигэр илиинэн ыыр буоллахха, үүт кислотноһа үрдүүр, хаачыстыбата лаппа мөлтүүр. Астыыр-үөллүүр соҕотуопкалааччы тэрилтэ ону ыраастыырыгар элбэх ороскуоту көрсөр, ночооттооҕун иһин кыһыҥҥы үүтү тутарга интэриэһэ суох. Сүрүн биричиинэ манна сытар дии саныыбын.

Бытархай кэтэх хотоннорунан бытанан олорорбут тухары механизацияны киллэрии кыайтарыа суоҕа. Ол иһин нэһилиэк ахсын кооперациялаһан, улахан хотоннору туттуохха. Эһиэхэ, таатталарга, үчүгэй холобур баар: Баайаҕа нэһилиэгэр «Байым» потребительскай кэпэрэтиип нэһилиэк сүөһүтүн түмэн көрөр 100 миэстэлээх хотону тутунна. Ынаҕы кыһыннары ыаһын соруга маннык механизациялаах, автодойкалаах хотоннору тутуннахха, хайа баҕарар кыаллыан сөп.

Үсүһүнэн, сүөһү иһэр уутун, аһыыр аһын тэрийии үлэтэ күүһүрдүллүөх тустаах. Кыһыҥҥы тымныыга муустаах ойбонтон уулуур ынахтан элбэх үүтү ылбатыҥ биллэр. Биир ынах күҥҥэ ортотунан 60-70 лиитирэ ууну иһиэхтээх. Утатта даҕаны, хотон иһигэр уулуу турар усулуобуйатын тэрийиэхтээхпит. Саҥа улахан хотонноохтор автопоилканы туһанар буолан эрэллэр. Бытархай хаһаайыстыбаларга сиилэстээһин уонна көөн-ньөрбөлөөн аһатыы боппуруостара эмиэ кыайтарбаттар.

Өскөтүн, маннык толору тэриннэххэ, 200 төбө сүөһү (ол иһигэр ыанньык ынаҕа – 100) турар хотонугар ороскуота төһө буоларый? Биир улахан сүөһү 1 ыйдааҕы ороскуота 3460 солк., ыччат сүөһү киэнэ 1483 солк. тэҥнэһэр. Бу ороскуот иһигэр киирсэллэр: ыанньыксыт, сүөсүһүт (20 тыһ. солк.), ньирэй көрөөччү (15 тыһ. солк.), потребительскай кэпэрэтиип бэрэссэдээтэлин, бухгалтерын уонна зоотехник-биригэдьиир (11-дии тыһ. солк.) хамнастара, сүөһү аһылыга (от, сиилэс, уотурба), ууну бастарыы, электро-энергияны туһаныы. Оччотугар сүөһүтүн кэпэрэтиипкэ туттарбыт пенсиялаах эбэтэр сулууспалаах киһи ый аайы борооскулаах ынаҕар 4943 солкуобайы төлүөхтээх. Омос санаатахха, ороскуота улахан.

Ол гынан баран, үөһэ эппитим курдук, кыһыҥҥы ыйдарга биир ынахтан күҥҥэ 5 киилэ үүтү ылар буоллахха, ол 1 киилэ үүккэр 30 солкуобайдаах субсидия уонна кыстык кэмигэр (алтынньыттан ыам ыйын киллэрэн туран) 10 солк. суумалаах атыылаһыллар сыана олохтоммутун түмүгэр, биир ыйга үүттэн 10080 солкуобайдаах дохуот киирэр. Оччоҕуна ынах бэйэтин уонна борооскутун ороскуотун сабарын таһынан, кэпэрэтиипкэ сүөһүтүн туттарбыт киһиэхэ ый аайы 5137 солк. харчы дохуот быһыытынан киирэ турар. Кыттыһыы барыһа манна сытар.

Сорох дьон үүт атыылаһыллар сыанатын уонна субсидия харчытын бутуйаллар. Ол иһин мөккүөр тахса турар. Биллэрин курдук, биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр 1 киилэ үүт бэйэҕэ турар ороскуота дойду атын регионнарыттан быдан улахан, астыыр-үөллүүр тэрилтэ ороскуотун эптэххэ, букатын үрдүүр. Ол түмүгэр маҕаһыыҥҥа атыыга тахсарыгар олус ыарахан сыаналанар. Ити иһин СӨ бырабыыталыстыбата үүт ас атыыга тахсар сыанатын үрдэппэт инниттэн хаһаайыстыба ороскуотун оһорунарыгар анаан 1 киилэ үүккэ 30 солк. кээмэйдээх субсидия биэрэр. Оччотугар үүт ас атыыга тахсар сыаната астыыр-үөллүүр тэрилтэ үүтү туттарааччыттан атыыласпыт сыанатыттан уонна астаан таһаарбыт ороскуотуттан үөскээн тахсыахтаах. Бу барыта олохтоох нэһилиэнньэ бэйэ оҥоһуга үүт аһы удамыр сыанаҕа атыылаһан аһаан, чэгиэн-чэбдик ыччаты тэнитэригэр туһуланар.

Саха сиригэр 1 киилэ үүт оҥоһуллан тахсар ороскуота 36-42 солк. харчыга тэҥнэһэр.

Самалык санаа

 Екатерина Матвеевна Винокурова, Таатта улууһун Даккы учаастагын олохтооҕо, бааһынай хаһаайыстыба баһылыга:

– Билигин 72 ынаҕы ыы турабын. Үлэлииргэ табыгастаах, көстүүтэ тупсаҕай буоллун диэн аныгылыы улахан хотон тутуннум. Биллэн турар, үчүгэй хотон элбэх харчыны эрэйэр. Биһиги, бааһынайдар уонна кэпэрэтииптэр, нолуок төлүүбүт, ынахпытын аппараатынан ыыбыт. Оттон кэтэхтэр илиинэн ыыллар, уонна бары тэҥҥэ 30 солк. субсидия ыларбытын хайдах даҕаны өйдөөбөппүн...