ЯСИА12+ СахаМедиа

Сюжеты

Главное Политика Экономика Общество Территория Инвестник Происшествия Культура Спорт Природа Жизнь Подробно Не факт

Похожие новости

21 апреля 2015, 16:35

Улуу Кыайыы 70 сылыгар: Герой аата сахатын норуотун сүрэҕэр мэлдьи тыыннаах

Мэҥэ-Хаҥаластан Аҕа дойду Улуу сэриитигэр 3800-кэ киһи сэриигэ ыҥырыллыбытыттан 1862-тэ алаһа дьиэлэригэр эргиллибэтэҕэ. Уоттаах сэрииттэн төрөөбүт буордарыгар үктэммит 1862 буойунтан күн-бүгүн 4 эрэ киһи хаалла. Баатара нэһилиэгиттэн 154 киһи сэриигэ аттаммыта, олортон 71 буойун сэрии толоонугар хорсуннар өлүүлэринэн охтубута. Кинилэр ортолоругар Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ сахалартан бастакынан Советскай Союз Геройа үрдүк аатын сүкпүт Федор Кузьмич Попов баар.

photoByWidth&id=30266&width=1000

СР бастакы Президенэ М.Е.Николаев 2001 с. ахсынньы 8 күнүгэр Герой Ф.К.Попов төрөөбүтэ 80 сылын бэлиэтиир үбүлүөйгэ Баатараҕа тахса сылдьан: «Саха чулуу уола Федор Кузьмич Попов - сахалартан бастакы Советскай Союз Геройа, төрөөбүт норуотун, Сахатын сирин үтүө ааттарын үрдэппитэ. Биһиги олохпут иһин эдэркээн олоҕун толук уурбута. Улуу Кыайыы, Саха сирэ, Герой Попов диэн үс өйдөбүл быстыспат сибээстээх түгэннэрин мин мэлдьитин истэбин, көрөбүн. Ийэ дойдуларын, бар дьоннорун туһугар геройдуу охтубуттар үтүө ааттарын умнуо суох тустаахпыт, кэриэстиир иэстээхпит», диэн бэлиэтээн этэн турардаах.

Аймахтара ахталларынан, Ф.К.Попов Баатараҕа Кууһума Боппуок улахан уола Наһаар Сыҥаһалаахтан соҕуруу Намсах үрүйэтин баһыгар олорбут дьиэтигэр төрөөбүт. Аҕата кыра уолун булка, балыкка илдьэ сылдьара, сайын от-бурдук үлэтигэр оҕус сиэттэрэрэ, от мустарара. Сүөдэр 9 саастааҕыттан сааскы ыһыыга, күһүн бурдук астааһыныгар, колхоз баранан быстыбат үлэтигэр улахан дьону кытта үлэлэһэрэ. Оскуолаҕа сэттэ километрдаах Сыҥаһалаах алааһыттан сатыы сылдьан үөрэммитэ. Онон үлэҕэ-булка буһан-хатан бэйэтин кыанар, тулуурдаах, булгуруйбат модун санаалаах буола улааппыта.

Кэлин, үөлээннээхтэрэ кэпсииллэринэн, кини ликбез учууталын куурсун бүтэрэн, Өргүүдэк кулуубугар киэһэ улахан дьону ааҕарга-суруйарга үөрэппит. 1940 с. 19 саастаах Сүөдэр Боппуок «Октябрь» колхоз биригэдьииринэн ананар. Ити сыл Сүөдэргэ олус түбүктээх буолбута: агитатордар семинардарыгар, ОСОАВИАХИМ дьарыктарыгар, драмкуруһуокка Сыҥаһалаахтан бөһүөлэккэ сотору-сотору кэлэрэ-барара. Хата, биригэдьиирдиир буолан, атынан сылдьара. Сэрии саҕаламмыт 1941 сылыгар иэдээннээх уот-кураан сатыылаабыта. Хоп курдук таҥастаах-саптаах, уһун моойдоох, таллаҕар кулгаахтаах, хап-харанан чоҕулуччу көрбүт көрсүө-сэмэй биригэдьиир уол колхозтаахтарын кытта сүбэлэһэрэ, оҕону-дьахтары, аарыма кырдьаҕастары үлэни-хамнаһы үмүрүтүүгэ түмэрэ.

Ф.К.Попов 1942 с. бэс ыйын 24 күнүгэр 21 саастааҕар бэбиэскэ туппута. Дьокуускайтан Пермь куоракка балаҕан ыйыгар тиийэр. 1943 с. иккис аҥарыттан Хотугулуу-арҕааҥы Украинаны босхолуур Киин фронт 61-с армиятын 81-с стрелковай дивизиятан 467-с стрелковай полкатын 3-с стрелковай ротатыгар стрелогунан сулууспалыыр. Черниговскай уобалас Любечскэй оройуоннааҕы Любечь диэн сэлиэнньэтин арҕаа өттүгэр өстөөхтүүн сэриилэһиигэ хорсун быһыыны көрдөрөр. Полк командира полковник Рыбченко 1943 с. алтынньы 5 күнүгэр наҕараадаҕа түһэрэригэр манныгы суруйбут: «…Таб. Попов өлөртөн куттаммакка, биир бастакынан ууга ыстанан киирбитэ. Өстөөх траншеятыгар көтөн түһээт, автоматынан ытыалаан уонна илиинэн хапсыһыыга өстөөх 23 офицерын, саллаатын кыдыйбыта, өстөөхтөн ручной пулемету былдьаан ылбыта. Таб. Попов, бэйэтин ротата өрүһү туораан эрэрин көрөөт, хардары атаакалаан киирэн иһэр өстөөҕү утары күүстээх уоту аһан, ротата өрүс уҥа биэрэгэр туорууругар кыаҕы биэрбитэ. 1943 с. алтынньы 3 күнүн устатыгар өстөөх баһыйар күүстэринэн, артиллерия уонна авиация көмөтүнэн биһиги өрүһү туораабыт подразделениебытыгар тоҕус төгүл хардары атааканы оҥорбута. Стрелковай уоту аһар тосхолун уларытан, автоматынан уонна өстөөхтөн былдьаан ылбыт ручной пулеметунан утары атаакалаан иһэр өстөөх 50-ҕа чугаһыыр саллаатын, офицерын өлөрөн, өстөөххө улахан хоромньуну таһааран, утары кимэн киириитин чугуппута, онон биһиги сэриилэрбит Днепр өрүс уҥа биэрэгэр туоруулларыгар көмөлөспүтэ.

Табаарыс Попов саамай үрдүкү правительственнай наҕарааданы – Советскай Союз Геройун аатын сүгэрэ сөптөөх».

Үрдүкү байыаннай командование ити докладнойу туох да саарбаҕалааһына суох тута бигэргэппитэ. Ф.К.Попов 1943 с. алтынньы 10 күнүгэр кыргыһыы толоонугар геройдуу охтубута, Белоруссия Гомельскай уобалаһын Глущец дэриэбинэтигэр Бырааттыы ииҥҥэ хараллыбыта. Кэлин буойуттар кырамталарын ити уобалас Деражичи сэлиэнньэтигэр көһөрбүттэрэ. Деражичига 1200-тэн тахса буойуну кытта 7 Советскай Союз Геройа көмүллэн сытар, олортон биирдэстэрэ биһиги биир дойдулаахпыт Ф.К.Попов.

1944 с. тохсунньу 15 күнүгэр ССРС Верховнай Советын Президиумун Ыйааҕынан Федор Кузьмич Поповка Советскай Союз Геройун аата иҥэриллибитэ.

Баатара нэһилиэгин дьоно-сэргэтэ сахалартан аан бастакынан Советскай Союз Геройун үрдүк аатын сүкпүт ньургун уолларынан киэн туттуохтарын туттубуттара. Хорсун Геройбут өлөн да баран өһөгөйдөөх өстөөхтөн өһү-сааһы ситистин диэн «Саха-Герой Федор Кузьмич Попов» диэн ааттаммыт тааҥка тутуутугар үбү хомуйууну саҕалаабыттарын Мэҥэ-Хаҥалас оройуонун бары үлэһиттэрэ иилэ хабан ылбыттара. Сотору буолаат «Саха-Герой Попов Федор Кузьмич» диэн тааҥканы тутууга 56 000 солкуобайы хомуйбут 2-с Баатара нэһилиэгин үлэһиттэригэр Кыһыл Армия махталын уонна мин бырааттыы эҕэрдэбин тиэрдиҥ. Верховнай Кылаабынай командующай Сталин» диэн телеграмма кэлбитэ. Баатаралар «Кыайыы туһа» диэн өссө тэптэн үлэлээбиттэрэ-хамсаабыттара.

1943-1944 үөрэх дьылыгар үөрэммит оскуолатыгар Федор Кузьмич аата иҥэриллибитэ, «Октябрь» колхоз Герой Попов аатын сүкпүтэ. Дьокуускайга, Майаҕа, Баатараҕа уулуссаларга, оскуолаларга Герой Попов аата иҥэриллибиттэрэ. Саха суруйааччылара. Герой Попов туһунан суруйбут хоһоонноро ырыа буолан дайан патриоттуу санааны өссө күүһүрдүбүттэрэ. Биир дойдулаахтара РСФСР үтүөлээх, Саха АССР народнай артыыһа Гаврил Колесов «Саллаат санаата», поэт, суруналыыс Иван Сысолятин «Ох курдук оҥостон» сэһэннэри айбыттара. Герой хаан-уруу аймаҕа, СР үөрэҕириигэ туйгуна, «Саха – Азия оҕолоро» фонда стипендиата Марфа Филатова «Убайым Сүөдэр – бар дьон сүрэҕэр» кинигэни бэчээттэппитэ. 1975 с. Дьокуускайдааҕы телевидение уонна радио комитетын үлэһиттэрэ Елена Лебедкина, Арсен Зверев Белоруссия Лоевскай оройуонун Деражичи дэриэбинэтигэр Герой биир дойдулаахтара бара сылдьыбыттарын туһунан «Навечно в памяти народной» диэн документальнай киинэни устубуттара. Баатара олохтоохторо «Биһиги Сүөдэрбит» диэн уус-уран киинэ геройдарынан буолбуттара…

1943 сылтан Сыымахха Герой Попов аатынан орто оскуола, 2010 сылтан Ф.К.Попов аатынан музей-комплекс тутуллубуттара. Оскуола уонна музей-комплекс баай экспонаттара Ф.К.Попов кылгас гынан баран чаҕылхай албан ааттаах олоҕун бар дьоҥҥо, эдэр көлүөнэҕэ сэһэргии турар үрдүк аналлаахтар.

Сэрии ыар сылларын, ааспыт аҕа көлүөнэ хорсун холобурун кэнэҕэски ыччаттарга тиэрдии ытык иэспитинэн буолар. Улуу Кыайыы 70 сылынан сибээстээн улуус 18 киһилээх делегацията муус устар 22 күнүгэр саха буойуттара сэриилэспит сирдэринэн Москва, Смоленскай уобаластарынан, Белоруссиянан айаҥҥа турунуоҕа. Герой Попов боруонса пааматынньыктар Майаҕа уонна Аллараа Бэстээххэ туруоруллуохтара.

Ньургун уолбут Федор Кузьмич Попов дьэ ити курдук сахатын норуотун сүрэҕэр мэлдьи тыыннаах, аата-суола күннэтэ ааттанар, үрдүккэ-кэрэҕэ ыҥырар арылхай-чаҕылхай Хотугу сулуспутунан буолар.

При частичном или полном использовании материалов гиперссылка на сайт ysia.ru обязательна.
Категория: Территория Просмотров: 901 Источник: ЯСИА Автор: Роман Попов Подписаться на обновления

Комментарии

Вы не можете оставить комментарий, пока не войдете на сайт. Вход / Регистрация

Авторизация на сайте через социальные сети

ЯСИА, Якутия, Саха Сирэ