Ньурба олохтооҕо Наталья Иванова бэйэтин дьиэтигэр 2-4 саастаах аҕыс оҕолоох чааһынай уһуйааны арыйан үлэлэппитэ иккис сыла. Төрөппүттэр ыйга 8 тыһ. солк. төлүүллэр. Ол аата күҥҥэ -- 400 солк. Бу сарсыарда 8 чаастан киэһэ 18 ч. диэри үлэлиир төрөппүттэрдээх оҕо күнү быһа тото-хана аһыы, дьарыктана сылдьарыгар олус табыгастаах.

Наталья Николаевна идэтинэн педагог-психолог буолан, дьоҕус бизнес бу хайысхатын бэрт сатабыллаахтык тэрийэн эрэрэ харахха быраҕыллар. Кини олохтоох предпринимателлэри кытта дуогабардаһан, оҕо саадыгар туттуллар стандартка эппиэттиир дьоҕус утуйар ороннору оҥотторбут. Кырачааннар куукунаҕа аһыыллар, саалаҕа оонньууллар уонна дьарыктаналлар, туспа утуйар хостоохтор.

Наталья Николаевна 2000 сыллаахха оскуолаҕа киириэн иннинэ саастаах оҕолору үөрэххэ бэлэмнээн, өрөбүллээҕи оскуоланы аһа сылдьыбыт эбит. Төрөппүттэргэ оҕо болҕомтото, толкуйдуур уонна өйдүүр дьоҕура сайдарыгар аналлаах лекция ааҕар буолан, биир кэмҥэ экспериментальнай икки бөлөҕү аһан үлэлэтэ сылдьыбыт.

- Ол сылдьан бу бэрт көдьүүстээх үлэ буоларын өйдөөн, "биэнсийэҕэ таҕыстахпына манан дьарыктаныыһыыбын" дии санаабытым. Билигин оскуолаҕа киириэн иннинэ саастаах оҕону оскуолаҕа дьарыктааһын - саамай тирээн турар боппуруоһунан буолла. Онон чааһынай уһуйааннары аһан үлэлэтии - кэм ирдэбилэ. "Былырыын оннооҕор оҕо саадыгар сылдьар оҕолор миэхэ эбиэккэ диэри дьарыктанан бараллара. Төрөппүттэр араас хайысханан дьарыктыыр ньымалаахпын бэйэ-бэйэлэриттэн истиһэн кэлэллэр", -- диэн кэпсиир иитээччи.

Наталья Иванова уһуйаан иитээччитин быһыытынан кэлиҥҥи сылларга сатаан саҥарбат оҕо ахсаана үксээбитин бэлиэтиир. Тоҕо оннугун билээри, кини чинчийии ыыппыт.

-- Уонча сатаан саҥарбат оҕо төрөппүттэрин кытта ыкса үлэлэһэн билбитим, биричиинэтэ -- аныгы оҥоһуулаах астан эбит диэн сабаҕалыахха сөп. Эдэр дьахталлар хат сылдьан "Кока-кола" иһэллэр, араас эбилигинэн киэнсэрбэлэммит утаҕы, аһы аһыыллар. Ол иһин оҕо саадын үлэһиттэрин кытта бииргэ эдэр төрөппүттэргэ үөрэтэр-иитэр үлэни ыытан эрэбит, -- диэн санаатын үллэстэр уһуйаан иитээччитэ.

Предприниматель Наталья Иванова үлэлэтэр чааһынай оҕо саадын үтүө өрүттэрэ:

- оҕо бэйэтин дьиэтигэр сылдьарын курдук усулуобуйаны тэрийии;

- анал үөрэхтээх буолан, ааҕарга-суруйарга оҕону олох кыратыттан үөрэтэр. Билигин уһуйаан 4 саастаах иитиллээччитэ Валерия 6 саастаах оҕо сатыырын барытын сатыыр: ааҕар, суруйар, ыллыыр, санаатын хото этэр.

- иитиллээччигэ анаан хайа күн чааһынай оҕо саадын боруогун атыллыаҕыттан ыла тест оҥорор, онно олоҕуран оҕо сайдыытын кэтээн көрөр.

-- Куһаҕана диэн -- олохтоохтук дьарыктаан испит оҕом, миэстэ тахсаатын кытта, оҕо саадыгар баран хаалар. Онон үлэм түмүгэ көстүбэт, -- диир иитээччи.

Наталья Ивановаттан: "Чааһынай оҕо саадын тэрийэр туох уустуктааҕый?" -- диэн ыйыппыппар, маннык хоруйдаата: "Туох да уустуга суох. Кылаабынайа, ирдэбилгэ эппиэттиир киэҥ-куоҥ дьиэлээх буолуохтааххын. Бизнес-инкубатор нөҥүө бэйэ дьыалатын аһаргар көмө субсидия ылан, дьоҕус бизнескин хаҥатаргар туох наадатын эрдэттэн билиэххин наада".

Бу күннэргэ чааһынай оҕо саадыгар сылдьар оҕолоох төрөппүккэ государствоттан 10 тыһ. солк. кээмэйдээх көмө харчы көрүллэр буолла. Онон Ньурба предпринимателэ Наталья Иванова курдук чааһынай оҕо уһуйааннара сайдалларыгар өссө биир өйөбүл көрүҥэ көрүлүннэ.

*   *    *

Үөһээ Бүлүү олохтооҕо Александр Томскай бэйэ дьыалатын 2004 сыллаахха тэриммит.

Кини "Сата" миэбэл оҥорор тэрилтэтин 14х12 иэннээх эбэтин дьиэтигэр аспыт.

- Оҕо сааһым ааспыт, улааппыт дьиэм, онон санаабытым барыта мантан оҥоһуллан ситэн тахсар, -- диэн бэлиэтиир предприниматель.

Мастырыаскыйыгар түөрт станоктаах. Олорго миэбэл атахтарын чочуйар, кирилиэс мастарын оҥорор. Маны таһынан маһы тыырдарар станоктаах.

- Сүрүннээн оҕо саадтарын кытта дуогабардаһан үлэлэһэбин. Тоҕус уһуйаантан суол алдьаныан иннинэ үһүгэр миэбэллэрин оҥорон тиэртибит. Аны чугастааҕы 5-6 оҕо тэрилтэтин хааччыйарбыт хаалла, -- диэн кэпсиир Александр.

Биир дойдулаахтара киниэхэ сүрүннээн дьиэ миэбэлин - остуолу, олоппоһу, суунар тэрили сакаастыыллар эбит. Дьиэ тээбиринэ сүрүннээн 4 тыһ. солк. үөһээ буолан, сакаас үгүс.

Александр олоҕун аргыһа Алена кэргэнин кытта тэҥҥэ үлэлэһэр.

-- Үлэ "финишнэйэ" миэнэ - туох сыыһа-халты баарын көннөрөн, оҥорон биэрэбин. Станокка эрэ турбаппын, уоннааҕытын барытын сатыыбын: уһанабын, устуруустуубун, -- диир Алена. Томскайдар быйыл саҥа мастарыскыай туттаары предпринимателлэргэ бэриллэр кредитинэн туһанаары сылдьаллар. Бу иннинэ Александр Томскайы улуустааҕы дьаһалта 250 тыһ. солк. субсидия биэрэн өйөөбүт.

Тэрилинэн, туттар матырыйаалынан толору хааччыммыт, сүһүөҕэр бигэтик турбут предприниматель Александр Томскай: "Улууска өссө үс оҕо саада тутуллар үһү", -- диэн үөрэр. Ол аата киниэхэ сакаас эмиэ элбии түһэр буоллаҕа.

Ити курдук, тыа сирин предпринимателлэрэ өрөспүүбүлүкэҕэ дьоҕус бизнес сайдыытыгар бэйэлэрин дьоҕус кылааттарын киллэрсэллэр.