– Саха сиригэр эмп-томп биэс программанан (2 федеральнай уонна 3 регионнааҕы (өрөспүүбүлүкэтээҕи)) ылыллар. Бастакы федеральнай программаҕа – инбэлииттэр, иккис федеральнай программаҕа элбэх ороскуоту эрэйэр 7 ыарыы (рассеяннай склероз, искэн уо.д.а.) киирэллэр. Ону федеральнай министиэристибэ хааччыйар.

Оттон бастакы регионнааҕы программаҕа 3-р диэри саастаах оҕолор, элбэх оҕолоох ыаллар алтатыгар диэри саастаах оҕолоро, араас ыарыылаах (искэн, сахарнай диабет, ревматоиднай артрит, астма уо.д.а.) дьон чэпчэтиинэн туһаналлар. Иккис регионнааҕы программаҕа тыыл бэтэрээннэрэ уонна репрессияҕа түбэспиттэр киирсэллэр. Ол харчытын Үлэ уонна социальнай сайдыы министиэристибэтэ биһиэхэ ыытар. Үһүс регионнааҕы – сэдэх ыарыылаахтары эминэн хааччыйар программа 2012 сылтан киирбитэ. Биһиэхэ сэдэх ыарыылаах 85 киһи баар.

Чэпчэтиинэн туһанар хас биирдии киһиэхэ нуорма быһыллар. 2014 с. 1 млрд 300 тыһыынчаттан тахса суумалаах эмп кэлэн, чэпчэтиилээх эминэн туһаннылар. Регионнааҕы программа харчыта, 2010 сылы кытары тэҥнээтэххэ, икки төгүл элбээтэ. Урут харчынан 100 бырыһыан кыайан хааччыйбат буоллахтарына, 2014 сылтан 100 бырыһыан хааччыйар буоллулар. Ол гынан баран, ол харчыттан 60 бырыһыана сыаналаах эминэн эмтэнэр искэн, сахарнай диабет, уо.д.а. ыарыылаахтарга барар. Онон ардыгар атын программаларга киирэр ыарыһахтарга эмп-томп тиийбэккэ хаалар. Ол иһин, итинник суруктар киириэхтэрин сөп.

2014 с. хантараагынан түһэрсии туһунан 44-с федеральнай сокуон киллэриллэн, ыарахаттар үөскүү сылдьыбыттара. Биһиги бырабыыталыстыбабыт 2015 с. эмп-томп эрдэ аҕалылларын хааччыйар уурааҕы таһаарбыта. Онон өрөспүүбүлүкэ харчытынан сөптөөх табаар аҕалыллыбыта. Оттон федеральнай программаҕа киирсээччилэр 5 ыйдааҕы эмтэрэ эмиэ ыскылаакка баар. 2014 сыл бүтэһигэр, ол эбэтэр сыана үрдүү илигинэ сөптөөх үлэни бириэмэтигэр ыыппыт буоламмыт, эминэн-томунан толору хааччыллаан олоробут, саппаастаахпыт.

Билигин 9 ыйдааҕы саппааска сайаапкабытын судаарыстыбаннай кэмитиэккэ түһэрдибит. Сакаас түһэриллэн, эмп аҕалыллар процедурата 2-3 ый устата барар. График кытаанахтык тутуһуллар.

– Өрөспүүбүлүкэҕэ аҕалыллыбыт эмп поликлиникалар сакаастарынан ордук хоһо эбэтэр итэҕэһэ-быһаҕаһа суох түҥэтиллэр дуо?

– Биһиги поликлиникалар уонна оройуоннааҕы киин балыыһалар сайаапкаларынан алтынньы-сэтинньи ыйдарга кылаабынай быраас уонна Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтэ илии баттааһыннаах сайаапка оҥоробут. Федеральнай чэпчэтиилээхтэргэ көрүллэр эмп испииһэгиттэн тахсыбаппыт. Ол эрэн, ыарыһах хайа да түгэҥҥэ эмтэниэхтээх, быраас рецепт суруйан биэрэр. Онон федеральнай чэпчэтиилээх киһиэхэ рецеби регионнааҕы программаттан суруйаллар. Регионнааҕы программаттан үп 19 бырыһыана федеральнай чэпчэтиилээхтэргэ барар. Холобур, былырыын харчынан 522 мөлүйүөнү көрбүт буоллахтарына, 97 мөлүйүөнэ федеральнай чэпчэтиилээхтэргэ бэриллибитэ. Биһиги ыарыһаҕы «федеральнай» эбэтэр «регионнааҕы» чэпчэтиилээхтэргэ арааран, эми биэрбэт бырааппыт суох. Испииһэккэ киирбэтэх да эминэн эмтэниэхтээхтэр. Ханнык да балаһыанньаттан тахсабыт. Быраас суруйбут эмэ ханнык да программаҕа суох буоллаҕына, аптека үлэһитэ ыарыһахтан рецебин ылар уонна сакаастыыр. Ол эмп төһө эрэ бириэмэнэн син биир аптекаҕа аҕалыллан, ыарыһахха тиксэриллэр. Аптекаҕа эмп суох буолуута – быстах көстүү. Өрөспүүбүлүкэ ыскылаатыттан куорат иһигэр аптекаларга 1-2 хонугунан тириэрдиллэр. Оттон улуустар эрдэттэн эрдэ сакаастаан иһэллэр.

– Эмп сыаната хайдах хонтуруолланарый?

– Сыана политикатыгар судаарыстыбаннай кэмитиэт – регионнааҕы энергетическэй хамыыһыйа (РЭК) эмп надбавкатын сокуонунан бигэргэтэр уонна бэрэбиэркэлиир боломуочуйалаах. Кэмитиэт ый аайы хонтуруол уонна мониторинг ыытар. Ону таһынан Росздравнадзор территориятааҕы уоргана уонна СӨ Доруобуйа харыстабылын министиэристибэтин лицензированиеҕа отдела былаан быһыытынан бэрэбиэркэ ыыталлар. Аптекалар ый аайы эмп сыанатын сайтка киллэрэн иһиэхтээхтэр, ону Росздравнадзор Москватааҕы киин аппарата көрөн олорор.

Биллэрин курдук, Россияҕа эмп сыаната халбаҥныы турарынан, нэдиэлээтэҕи мониторинг киллэрилиннэ. Ону таһынан Россия кризис көстүүлэрин мониторинын ыытар. Онон биһиги эмп сыанатын нэдиэлэ аайы отчуоттуу олоробут. 16-с нэдиэлэбитин отчуоттаатыбыт. Олоххо-дьаһахха ордук суолталаах эмтэр (ЖНВЛП) сыаналара барыта регистрациялана сылдьар, эмп «муҥутуур кыра» эбэтэр «муҥутуур үрдүк» сыаналара ыйыллар. Эмп сыаната тохсунньуга-олунньуга 3-8 бырыһыан үрдээбитэ (үөһээҥи муҥутуур сыананы аһарбатаҕа). ЖНВЛП (испииһэккэ киирбэт) эмтэригэр кылгас кэмҥэ 15-20 бырыһыан үрдүү сылдьыбыта. Кулун тутары кытары тэҥнээн көрдөххө, муус устарга эмп сыаната үрдээбэтэ.

Санаан көрдөххө, коммерческай аптекалар сыаналарын аһара үрдэтэн, атыылааһааччыларын сүтэрэллэр. Билигин аптека элбэх, күрэстэһии баар. Сорох аптекалар пенсиялаахтарга, тыа сирин олохтоохторугар, бастайааннай атыылаһааччыларга уо.д.а. араас чэпчэтиилэри оҥороллор. Ол иһин, сыана улаханнык үрдээбитэ бэлиэтэммэт. Сыананы аһара үрдэппит аптекалар суохтар.

РФ доруобуйа харыстабылын миниистирэ Вероника Скворцова эмп сыаната туруктаммытын, сүнньүн булбутун туһунан РФ Президенэ В.Путиҥҥа отчуоттаата.

– Россия дьоно омук эрэ эминэн эмтэнэр буолуоҕа диэн сабаҕалыыллар.

– Уруккуттан да Россияҕа эмп 70 бырыһыана – омук эмэ. Өссө 80 бырыһыаҥҥа тиийэ сылдьыбыта. 2013 с. стратегия ылыллыаҕыттан, арыый да аҕыйаата. 2020 сылга диэри эмп 90 бырыһыана Россия эмэ буоларын курдук сорук туруоруллар.

Дьиҥэр, Россия да эмтэрин субстанциялара атын омук сирдэриттэн аҕалыллаллар. Ол иһин, сыана олох үрдээбэт буолар кыаҕа суох. Ону өйдөөн, РФ үрдүкү салалтата чэпчэтиилээх эминэн туһанааччыларга үп көрөр.