Бу бөлөҕү биһиги өрөспүүбүлүкэбит урукку президенэ, Федерация Сэбиэтин Бэрэссэдээтэлин солбуйааччы В.А. Штыров салайар. Кини Федеральнай Мунньах улахан бөлөҕүн салайааччытын, Дальнай Восток олоҕун-дьаһаҕын, тыын боппуруостарын иһиттэн билэр киһи быһыытынан бу регион кэлим сайдыытын туһунан сокуон барыла оҥоһуллуохтаах диэн туруорсан үлэлии сылдьар.

Өрөспүүбүлүкэбит салалтата кэлиҥҥи икки сыл устата Россия Бырабыыталыстыбатын уонна Федерация Сэбиэтин кытары ыкса үлэлэһэр. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин Бэрэссэдээтэлэ А.Н. Жирков бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэн үлэтин бастакы күнүттэн саҕалаан өрөспүүбүлүкэ парламенын иһинэн Федеральнай сокуоҥҥа үлэлиир бөлөх тэрийбитэ, сокуон барылын хас биирдии балаһыанньатыгар этиилэрбитин киллэрэрбитигэр сорудахтаабыта. Бу этиилэртэн сорохторо федеральнай сокуон барылыгар киирдилэр. Бу хайысхаҕа үлэ күүскэ бара турар.

Ол курдук, муус устар ый 3-4 күннэригэр өрөспүүбүлүкэ парламеныгар сүҥкэн суолталаах тэрээһиннэр буолан ааһыахтаахтар. Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин историятыгар аан бастаан манна буолуохтаах “Дальнай Восток уонна Забайкалье” Парламеннар Ассоциацияларын мунньаҕар Ил Түмэн ыҥырыытынан Дальнай Восток уонна Забайкалье сокуон оҥорор бары мунньахтарыттан делегациялар кэлэн кыттыыны ылыахтара. Онно Дальнай Восток уонна Байкал эҥэр сайдыытыгар, ол иһигэр барыбыт да дьылҕабытыгар улахан дьайыылаах буолуохтаах «Дальнай Восток уонна Байкал регионун тэтимнээхтик сайыннарыы ураты усулуобуйаларын туһунан» сокуон барылыгар, улахан кэпсэтии буолуохтаах.

Ону таһынан, А.Н.Жирков туруорсуутунан Дальнай Восток сайдыытын боппуруостарын көрөр, дьүүллэһэр сыаллаах Российскай Федерация Федеральнай Мунньаҕын сенатордарыттан, Государственнай Дума дьокутааттарыттан, Федеральнай Мунньах кэмитиэттэрин бэрэссэдээтэллэриттэн, Россия федеральнай министиэристибэлэрин бэрэстэбиитэллэриттэн турар В.А.Штыров салайааччылаах улахан делегация кэлэн Дальнай Восток уонна Байкал регионун сирдэрин-уоттарын көдьүүстээхтик сайыннарыыны сокуонунан сүрүннээһин туһунан дьүүллэһии буолуоҕа.

Биһиги өрөспүүбүлүкэбит инникитигэр улахан суолталаах боппуруоһу сокуонунан сүрүннээһин тула Дальнай Восток уонна Федеральнай Мунньах сокуону оҥорооччуларын маннык киэҥник түмүү биһиги парламеммытыгар урут буола илик түгэн.

Бу сокуон барыла биһиэхэ туох кэрэхсэнэр өрүттэрдээҕий? Бастатан туран, бу барыл промышленноска, үлэҕэ, оҥорон таһаарыыга, экономикаҕа, үпкэ-харчыга, социальнай эйгэҕэ, экологияҕа сыһыаннаах элбэх боппуруоһу кэлимник хабан көрөр. Өрөспүүбүлүкэ парламена бэйэтин санаатын Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин этиилэрин быһыытынан киллэрдэ.

Маннык докумуон ылыныллыытыттан тирэхтэнэн Дальнай Восток уонна Байкал региона олоччу даҕаны кэлимник, тэтимнээхтик сайдарыгар сокуон өттүттэн көмөлөһүү, мэктиэлээһин оҥоһуллуо этэ дии саныыбын.

Биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр сыһыаннаан этэр буоллахха, туох ханнык иннинэ, бу Саха сиригэр ырытыллан оҥоһуллубут инвестиционнай барыллары кытары ситимнээх. Саха сирин хотугу, арҕааҥҥы, соҕурууҥҥу, киин, илиҥҥи өттүлэрин, ол аата сирбит-уоппут барытын, сайдыыта мантан тутулуктаах. Онуоха бастакынан сир туһалаах баайын хостооһуну кытары сибээстээх промышленноһы сайыннарыы боппуруоһа турар. Промышленность сайдыыта атын салаалар бары, ол иһигэр социальнай эйгэ, күүскэ сайдан киирэн баралларыгар кыах биэриэ. Онон бу сокуон барыла ылынылыннаҕына инженернэй уонна социальнай инфраструктураны кытары сибээстээх үгүс ыарахан боппуруостары быһаарарга кыах үөскүөх этэ. Биһиги кэлим сайдыы туһунан сокуон барыла ырытыллан оҥоһуллуутун уонна ылыныллыытын туһугар үлэлиэхтээхпит, ону өйүөхтээхпит.

Сокуон барылын аны экология өттүттэн көрөр буоллахха, тулалыыр эйгэ харыстабылыгар сыһыаннаах анал түһүмэхтээх. Промышленность сайдыыта бөрүкүтэ суох атын дьайыылардаах буоларын ким барыта билэр. Онон сокуон барылыгар экология боппуруоһугар олус улахан болҕомто ууруллар. Бу маны биһиги куруутун туруорсабыт уонна инникитин даҕаны туруорсуохпут.

Ол гынан баран, сокуон барыла биһиги макрорегиоммут бүттүүнүн инники сайдыытыгар көҕүлүүр күүс буоларын туһугар бу сокуон ылынылларын, олоххо киирэрин туһугар туох баар институттары уонна кыаҕы барытын туһаныахпытын наада.

Кистэл буолбатах, сокуон барыла улахан утарсыыны көрүстэ. Билигин Российскай Федерация Бырабыыталыстыбатыгар Дальнай Востокка «Урутаан сайдар территориялар (сир-уот)» тустарынан сокуон барыла бэлэмнэниллэр. Бу саҥа сокуон барыла региону кэлимник сайыннарыыттан туораан, биирдиилээн урутуур хайысхаларга түсүһэр былааннаах. Онон биһиги үлэбит Дальнай Восток сокуону оҥорооччуларын бииргэ түмэн, В.А.Штыров бөлөҕүн кытта бииргэ үлэлэһэн, кэлимник сайдыыны тутуһар бэйэбит сокуоммутун ыллаттара сатааһын. Ол инниттэн өрөспүүбүлүкэ бэһис ыҥырыылаах Ил Түмэнэ хара маҥнай тэриллиэҕиттэн Дальнай Восток атын субъектарын бу сокуон тула түмэ сатыыр.

Муус устар саҥатыгар буолар сокуону оҥорооччулар түмсүүлэригэр ити үөһээ этиллибити таһынан “Российскай Федерацияҕа гражданнар доруобуйаларын харыстабылын төрүттэрин туһунан” Федеральнай сокуон 33 уонна 81 ыстатыйаларыгар уларытыы киллэрэр туһунан” (Уһук Хоту сир уонна онно тэҥнэниллибит сирдэр-уоттар оройуоннарын уратыларыгар сыһыаннаах) федеральнай сокуон барыла уонна да атын боппуруостар дьүүллэһиигэ туруохтара.

Ити сокуоннар барыллара эмиэ биһиги өрөспүүбүлүкэбитигэр инники суолталара улахан. Онон Ил Түмэҥҥэ өрөспүүбүлүкэ инники дьылҕатын эрдэттэн торумнаан, федеральнай сокуоннарга киирсии күүрээннээх үлэтэ салҕанар.

Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Түмэнин сир сыһыаннаһыыларыгар, айылҕа баайыгар уонна экологияҕа сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Владимир Прокопьев