аҕыйах ыйытыыбар эппиэттииригэр көрдөстүм:

- Мин норуот маастара Екатерина Колодезникова диэн буолабын, Уус-Алдантан сылдьабын.

- Көрөрбүнэн бу быыстапкаҕа олус ураты экспонаты – сири иһити аҕалбыт эбиккин. Ураты оҥоһугу айарга-тутарга ким сүбэтин-аматын туһаммыккыный?

- Мин бастаан Иванов Василий Викторович диэн маастартан консультация ылбытым. Кини этиитинэн краеведческай музей фондатыгар сылдьан аан бастаан бу маннык иһити чугастан көрбүтүм, хайдах тикпиттэрин сыныйан үөрэппитим. Ол кэннэ дьиэбэр Уус-Алдаҥҥа кэлэн, сыл аҥарын быһа иһити тигиинэн дьарыктаммытым. Онно син-биир ситэ билбэтим өтөн, Борис Неустроевтан-Мандар Уустан төлөпүөнүнэн сотору-сотору ыйытаммын, сүбэлэтэммин иһиппин оҥордум. Кини билиитэ-көрүүтэ олус киэҥ эбит, адьас энциклопедияттан ааҕар курдук арылхайдык кэпсээбититтэн үгүһү туһаммытым.

- Кылгастык маннык иһити оҥоруу технологиятын туһунан кэпсии түспэккит дуо?

- Сылгы тириитин ылабыт. Бастаан түүтүн түһэриэххэ наада. Ол иһин икки хонук улахан, толору уулаах иһиккэ сытыарабыт, онтон эргитэн биэрэбит. Хоммутун кэннэ түүтэ бэркэ үргэнэн кэлэр. Оннук түүтүн барытын түһэрэн баран ыбылы сайҕыыбыт, ыгабыт. Онтон швабранан никкэрийэн, уутун суох гынан баран, ынах хойуу хааныгар сытыарабыт уонна эмиэ биир күн хонноробут. Сарсыҥҥытыгар тириини бөлөнөҕүтэн ыраастыыбыт, уот оттобут уонна үрдүгэр мас оҥорон баран тириини онно саккыраччы ыйыыбыт. Салгыы үөт маһын, эмэх маһы, сүөһү эбэтэр сылгы хаппыт саахтарын уокка быраҕабыт, балартан тахсар буруо үрдүнэн тириибитин ыйаммыт сиригэр үс күн туруорабыт. Ол кэннэ балаакканан ханан да тыына тахсыбат, салгын киирбэт гына ыбылы бүөлээн кэбиһэбит. Бу маннык туруктаах тириибитин эргитэ-эргитэ эмиэ үс күн буруолатабыт. Бу кэмҥэ бэйэтэ сиппитин биллэрэн тирии харааран тахсар уонна кыратык сараҕыйар. Онтон быһан-отон,барытын бэлэмнээнбаран, иҥиир сабынан тигэн саҕалыыбыт.Инчэҕэй улахан таҥаһынан эбиһээт тигэр сиргиттэн ураты өттүн көрөн саба сылдьыахха наада. Оннук гымматахпытына адьас хатан хаалыан сөп, оччоҕо тигэргэ уустуктар үөскүөхтэрин сөп. Ити курдук адьас арахсыбаккын, аһыыргар, тус наадаҕар эрэ баран кэлэҕин. Онон, хараххын араарбакка тигэн, оҥорон, уһаакка тиирэҕин.

- Оччоҕо барытын быһа холоон хас күнү иһити оҥорорго бараатыгыт?

- Мин ааҕарбынан уопсай үлэтэ барыта – сыл аҥара. Уопсайынан, бу иһити тигии олус элбэх сыраны, бириэмэни эрэйэр. Сүрэҕэ суох киһи ылсыбата ордук. Аны оҕуруота сарыыга тигиллэр. Онтукабытын дьэ, быаларга иилэбит, эмиэ иҥиир сабы туһанабыт. Биир быа аҕыс үөстэн турар. Маны таҥалайдыы өрүөххэ наада. Оттон иһит кырыытын аайы барыта таҥалай ойуулаах буолар. Барыта бүттэҕинэ сүрдээх кыраһыабай, сиэдэрэй буолар. Дьэ, онон былыргы өбүгэлэрбит хайдахтаах курдук сыраны ситиһэн киһи-хара буолан бу баччааҥҥа диэри саха омук кэскилин иитиэхтээбиттэрин эппинэн-хааммынан толору биллим.

- Инникитин тугу эбии тигээри, айаары былааннана сылдьаҕыный?

- Билигин аны ыаҕыйачааны тигээри былааннана сылдьабын. Симиир иһити, симиирчэхээни, көҕүөр иһити, уопсайынан, аны эбии 4-5 иһити оҥоруом.

- Бу ураты оҥоһуккутун инникитин да сайыннарар аналлаах туйах хатарар киһилээххин дуо?

- Туйах хатарар киһим диэн Ньургуһун Егоровна Колодезникова – төрөппүт кыыһым буолар. Кини оскуолаҕа оҕолору иистэнэргэ үөрэтэр, дьарыктыыр. Бэйэтэ “Мүрүчээнэ” диэн мода театрдаах, онно оҕолору уһуйар, онон киниэхэ эрэлим улахан.

- Инникитин туох баҕа санаалааххын?

- БиҺиэхэ антах оҕо дьиэтэ аһыллаары турар, ол онно куруһуоктары тэрийэн оҕолору иискэ, саха былыргы иһиттэрин үйэтитэр сыалтан элбэх билиигэ-көрүүгэ үөрэтэр баҕа санаалаахпын.

- Бэрт элбэҕи, туһалааҕы биллим. Мин ыйытыыбар эппиэттээбиккин иһин улахан махтал. Инникитин да баҕа санааларын туоллуннар, санаабытын сатанан истин. Эйиигиттэн өссө даҕаны элбэх үлэлэри кэтэһэбит.

Салгыы саха уран оҥоһуктарын көрө-истэ, сэргии сылдьан, мааны таҥастаах маастар илэ бэйэтинэн сылдьарын көрөммүн миигин кытта ирэ-хоро кэпсэтэригэр көрдөстүм.

- Бэйэҕит туһунан баһаалыста кылгастык билиһиннэрэргитигэр көрдөһөбүн.

- Мин Мэҥэ-Хаҥалас улууһун Баатара нэһилиэгиттэн силистээх маастарбын. Уустаан-ураннаан эттэххэ, байбараҥ симэхтээх хатыҥнаах Баатара үрэҕиттэн төрүттээх, төрүт уус дьонноох, иистэнньэҥ ийэлээх, тойуксут аҕалаах Федорова Анисия Иннокентьевна диэн буолабын. Бэйэм сахалыы оһуордаах-мандардаах таҥастары тигэбин, кылынан өрөбүн.

- Тыый, дьонун туһунан кылгастык сырдата түспэккин дуо?

- Мин ийэм – Захарова Анисия Константиновна диэн, герой ийэ, норуот маастара; оттон аҕам – тойуксут, оһуохайдьыт, алгысчыт, чабырҕахсыт, сэрии бэтэрээнэ Неустроев Иннокентий Михайлович. Кинилэр 56 сыл бииргэ иллээх-эйэлээх олоҕу олорон баран Орто Дойдуттан аттаммыттара. Онтон мин, ийэлээх аҕам удьуор ууһун тэнитээри, кэнчээри ыччаты үөрэтэр идэлээх буоламмын оҕолору үөрэтэбин.Бииргэ төрөөбүттэрим эмиэ уустар, маастардар. Онон, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ диэри бэриллэ турар дьоҕурбутун ыһыктыбаппыт. Ийэбит барыбытын бүөбэйдээн, истээх таҥаспытыттан саҕалаан ырбаахыбытыгар тиийэ барытын тигэн биэрэрэ. Норуот муудараһа этэринэн, «дьахтар үөһэ дойдуттан кыптыый кыбыныылаах төрүүр». Ол курдук, ийэм уонна бука бары бииргэ төрөөбүт кыргыттар кинини батан иистэнньэҥ, маастар буолбуппут.

- Аан бастаан туохтан саҕалаабыккыный?

- Мин аан бастаан ийэм тугу тигэрин көрөн үөрэммит буоламмыт күннээҕи таҥаһы-сабы тигэр этим. Онтон дьэ сахалыы таҥаһы-сабы кэрэхсээн, быысапкалаан оһуор анньар, тигэр буолан барбытым.

- Оҕолоргут, сиэттэргит эһигини батан иистэнэллэр дуо?

- Оннук. Кыргыттарым бары иистэнэллэр, уолаттарым эмиэ уһаналлар. Улахан кыыһым компьютерга фотошоп программатыгар ону-маны дизайнердаан айар-тутар, оскуолаҕа муода студиятын тэрийэн үлэлэтэ сылдьыбыта. Кыргыттарым маны таһынан миэхэ тас оһуору оҥорорбор көмөлөһөллөр. Сиэттэрим бэйэлэрэ эмиэ дьоҕурдаах буолуохтара дии саныыбын, куруук иистэнэрбин барытын интэриэһиргээн көрөллөр, одуулууллар.

- Кэргэниҥ, бука, эмиэ уус киһи буолуо.

- Кэргэним Тааттаттан төрүттээх эмиэ уус киһи.

- Иистэнэргэр ордук туох ыарахаттары көрсөҕүнүй?

- Билигин матырыйаал, оҕуруо сыаната ыараата уонна ардыгар норуот маастардарыгар болҕомто тиийбэт дии саныыбын. Биһиги бары иистэниэхпитин, айыахпытын-тутуохпутун наһаа баҕарабыт. Биһиэхэ стипендия дуу, туох дуу эбии көрүллэрэ буоллар өссө элбэҕи айыа-тутуо эбиппит буолуо. Ол эрэн орун оннугар буоларын курдук барытын эрдэттэн былааннаан үлэлээтэххэ үлэм үксэ табыллар..

- Билигин тугу тигэ сылдьаҕыный?

- Сотору сахалыы сону тигэн бүтэриэхтээхпин уонна дьон дьүүлүгэр таһаарыахтаахпын.

- Ордук ханнык матырыйаалы иистэнэргэр туһанаҕыный?

- Мин сукунаны, өҥнөөх сабы, сарыыны, хабаҕы, алтаны уонна араас оҕуруону туһанабын. Алтаны Николай Петрович Попов диэн тимир ууһа, ийэм биигэ төрөөбүт эдьиийин уола, тастыҥ быраатым оҥорон биэрбитин туһанабын.

- Бу хабахтан оҥоһуктарыҥ интэриэһинэй баҕайылар дии! Технологиятын кистэлэҥин туһунан кэпсии түспэккин дуо?

- Хабаҕы киллэрэн баран сууйаҕын, ол кэннэ шар курдук трубканан үрэн, баайан баран хатара уураҕын. Хаппытын кэннэ сэрэнэн-сэрэнэн, уунан ибиирэн имитэҕин.

- Билиҥҥи саха маастардарын үлэлэрин хайдах сыаналыыгын?

- Билиҥҥи маастардар таһымнара үрдээтэ. Көрөөччү дьон да ирдэбилэ улаатан, араас таҥас барыта баар буолла. Былыргы саха таҥаһа сөргүтүллэн эрэрэ санаабын үөрдэр.

- Оҥоһуктарыҥ туһунан эбии тугу кэпсиэххин сөбүй?

- Оҥоһуктарым философияларын туһунан билиһиннэрэ түһүөм этэ. Бу көстөр оҥоһук – эр киһи атын симэҕэ. Манна чаппараах, лэпсэ, бэрэмэдэй, саадах, бэлэпчи, быһаҕын кыына, кэһэх киирсэллэр. Бу тастарыгар көстөр оһуор уол оҕо удьуору салгыыр аналын туһунан ис хоһоонноох. Уопсайынан эр киһи оһуора бүтэй буолар. Дьахтар киэнэ – көҕүөр ойуу. Бу эр киһи оһуоругар төһөнөн эриллэҕэс баар даҕаны, соччонон бу эр киһи баай, уус төрүттээҕин кэпсиир.

- Түгэнинэн туһанан дьоҥҥо туох баҕа санааҕын тириэрдэҕин?

- Уус удьуордаах дьон дьоҕурдарын ыһыктыбаттарыгар, талааннаах дьон арыллалларыгар, иистэнньэҥ, уус киһи элбииригэр баҕарабын. Төрүт ууһу-ииһи салҕыы турдуннар, бары дьоллоох-соргулаах олохтоннуннар, доруобай буоллуннар, айа-тута турдуннар, санаабыттара сатаннын, ситиһиини баҕарабын!

- Анисия Иннокентьевна, кэпсэтиигит иһин барҕа махтал буолуохтун. Өссө даҕаны айар дьоҕургут сайда турдун, ураты оҥоһуктаргытын дьон үрдүктүк сыаналаатыҥ, кэлэр кэнчээри ыччаккыт эһигини батан эмиэ саха таҥаһын үйэтиттин, ааттаттыҥ.