Республикаҕа 1999 сыллаахха 90-тан үөһэ саастаах 524 кырдьаҕас баара чуолкайдаммыт. Оттон 2000 сыллаахха 100 саастарын туолбуттар Бүлүү, Кэбээйи, Сунтаар, Ньурба, Уус-Алдан, Верхоянскай, Таатта, Амма, Үөһээ Бүлүү, Эдьигээн, Ленскэй, Чурапчы улуустарыгар уонна Дьокуускайга элбэхтэрэ бэлиэтэммит.

Хайдах уһун үйэлэнэбитий? Бу туһунан кэпсэтии СР Роспотребнадзорун дьиэтигэр буолла. “СР Гигиенаҕа уонна эпидемиологияҕа киинэ” ФБУЗ, республикаҕа доруобуйа харыстабылыгар, физкультураҕа уонна спортка, чөл олоҕу тарҕатыыга Общественнай палата комиссиятын бэрэссэдээтэлэ Иван Егоровбу курдук бэлиэтээтэ:

-- Хас биирдии киһи чэгиэн буолар, уһуннук олорор туһугар тус бэйэтэ кыһаллыахтаах. Маныаха кырачаан ийэтин иһигэр баар буолуоҕуттан киниэхэ ураты истиҥ сыһыан, кыһамньы олохтонуохтаах. Эдэр төрөппүттэр чөл олоҕу тутуһуохтаахтар. Оччоҕуна үчүгэй доруобуйалаах, чиргэл, чэгиэн, уһун үйэлэнэр кыахтаах көлүөнэни иитэн таһаарыахпыт.

Хас биирдии киһи бэйэ-бэйэтигэр эйэҕэстик, истиҥник сыһыаннаһара киһи уопсай туругар дьайарын бэлиэтээтэ. Биир тылынан “дьылҕаҥ – бэйэҥ илиигэр” дииллэрин курдук, уһун үйэлэнии бэйэбититтэн улахан тутулуктааҕын ыйда, элбэх холобуру аҕалла. Сааскар сөп түбэһэринэн көрөн хамнаныы, сибиэһэй уонна иҥэмтиэлээх аһылык, кыыһырбакка-тымтыбакка сылдьыы, бэйэни көрүнүү барыта оруоллааҕын эттэ.

“Дьокуускай куораттааҕы нэһилиэнньэни социальнай көрүү-истии кэлимсэ киинэ” СР ГБТ дириэктэрэ Наталья Пахомова “Школа третьего возраста” үлэтин-хамнаһын сырдатта.

-- Аҕамсыйбыт киһи аны кимиэхэ да наадата суох буоллум диэн бэйэтигэр бүгэн хаалыа суохтаах. Маныаха судаарыстыбаттан кэлэр көмөҕө сигэнэн кэбиһэрэ эмиэ сыыһа. Итинник толкуйтан киһи сыыйа найыланыыга тиийэн хаалыан сөп. Ол иһин, кини олоҕун сэргэхситэргэ, аралдьыйарга бэйэтэ эмиэ кыһаллыахтаах. Биһиги республикабытыгар аҕам саастаахтарга оскуола Россияҕа бастакынан тэриллибитэ. Оскуола сыала-соруга: аҕам саастаах дьон олоҕун хаачыстыбатын тупсарыы, чэгиэн буоларга хардыылыырыгар көмөлөһүү, уһун үйэлэниини көҕүлээһин, олоҕор мунньуммут билиитин-көрүүтүн эдэрдэргэ иҥэрэригэр кыаҕы биэрии, соҕотохсуйууттан аралдьытыы, үөлээннээхтэр бодоруһууларын, интэриэстэринэн түмсүүлэри тэрийии.

Оскуолаҕа маҥнай биэс кулууп үлэлээбитэ. Билигин 42 араас хайысханан үлэ тиһиктээхтик салҕанар. Мантан 15-һэ билиини-көрүүнү сайыннарыыга туһуланар. Ону сэргэ уран тарбахтаах иистэнньэҥнэр, уустар, уруһуйдьуттар, оҕуруонан тигээччилэр, быысыбайдааччылар, литературнай түмсүү, хаалыктаах хаамыы барыта баар. Манна омук тылларын уонна компьютеры баһылааһыҥҥа эмиэ үөрэтэллэр. Аҕам саастаахтар оскуолаларын үлэтин сэргээн, сэҥээрэн Санкт-Петербург куоракка ыытыллар норуоттар икки ардыларынааҕы форумҥа кыттарга ыҥырдылар. Ол биһиги оскуолабыт үлэтин үөрүйэҕин атастаһыан баҕалаахтар элбээбиттэрин туоһулуур, -- диэн кэпсээтэ.

Салгыы Дьокуускай куорат медицинэ колледжын устудьуоннарыгар ыытыллар үлэ-хамнас туһунан иһиттибит.

-- Мин ийэм 102 сааһыгар тиийбитэ. 13 оҕону төрөппүтэ. Барыбытыгар ураты истиҥ сыһыанынан холобур буолара. Аҕабытын эр киһи дьиэ кэргэн дурдата, хаххата диэн киэн туттан бэлиэтиирэ. Бэйэ-бэйэҕэ харыстабыллаахтык сыһыаннаһарга такайара. “Дьону кытта иирсимэҥ. Киһи бу сиргэ үөрэ-көтө сылдьыахтаах. Кыраттан ымыттыбат куолу. Киһи доруобуйатын, ньиэрбэтин тус бэйэтэ эрэ харыстыыр,” - диир буолара. Ийэбит барахсан эппит үтүө тылларын биһиги билигин да олохпутугар суолдьут сулус оҥостобут. Оҕолорбутугар, сиэннэрбитигэр иҥэрэргэ кыһаллабыт, -- диэтэ колледж дириэктэрэ Дмитрий Алексеев.

Кэпсээниттэн истэн, кини иитиллэн тахсыбыт үтүө алгыһынан үлэтигэр салайтарар эбит дии санаатым. Ол курдук, устудьуоннар чөл, чэгиэн буолалларыгар бары кыһамньытын ууран, ыйга биирдэ ыччаттар спортивнай саалаҕа эбэтэр бассейнҥа босхо сылдьалларын ситиспит. Маныаха кини, биллэн турар, СР Спордун министерствотыгар өйөбүллэрин иһин улаханнык махтанар. Дмитрий Афанасьевич кэпсээбитинэн, колледж уопсайыгар олорор оҕолор сарсыарда аайы зарядкалыыллара үгэс буолбут. Чэгиэн олох, доруобуйаны харыстааһын туһунан бэсиэдэлэр, кэпсэтиилэр тиһиктээхтик ыытыллаллар. Мантан саас, Улуу Кыайыы 70 сылын көрсө, устудьуоннар кырдьаҕастарга көмөлөрүн тэрийэр былаанннаахтар. Маныаха директор медицина үлэһитэ кырдьаҕаһы кытта өйдөһөр, кинилэргэ истиҥ сыһыаннаах буолуохтааҕын, сатаан көрүөхтээҕин-истиэхтээҕин, көмөлөһүөхтээҕин бэлиэтиир.

Кэпсэтии кыттыылаахтара түмүккэ уһуннук олоруу хас биирдии киһиттэн бэйэтиттэн тутулуктааҕын, киһи бэйэтэ онно тардыһыахтааҕын бэлиэтээтилэр.