Бүгүн манна 1941‒1945 сс. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриитигэр олохторун толук уурбуттар итиэннэ этэҥҥэ эргиллэн кэлэн баран олохтон туораабыттар сырдык кэриэстэригэр анаммыт Өйдөбүнньүк бэлиэ үөрүүлээхтик аһыллыытыгар Өргөннөөхтөн сыдьааннаах 80-ча киһи анаан-минээн кэлэн эһэлэрин, убайдарын, чугас аймахтарын сырдык ааттарыгар сүгүрүйээри муһунна.

Анна Охлопкова Үрдүк Айыылартан, Аал уот иччитэ Хатан Тэмиэрийэттэн, сир-дойду иччилэриттэн көрдөһөн-алҕаан амалыйда, Өйдөбүнньүк бэлиэ аһыллыытын чиэһигэр арыылаах алаадьынан, саламаатынан, кыынньар кымыһынан айах тутта. Сахалыы сиэри-туому ситэри тутуһуу кэнниттэн Сыымахтааҕы Г.Г.Колесов аатынан сынньалаҥ киинин специалиһа Августина Баишева Өйдөбүнньүк бэлиэ сабыытын арыйалларыгар М.В.Мучинтан, С.Е.Санниковтан, Ф.Ф.Захаровтан, В.Р.Поповтан көрдөһөр.

Мустубут дьон иннигэр цемент олбоххо туруоруллубут 8 см халыҥнаах, 1 м 20 см үрдүктээх икки хара гранит тааска Өргөннөөхтөн сэриигэ барбыт 49 буойун аата-суола суруллубута ырылыччы көстө түһэр.

Үөрбүт-сөхпүт «Ураа» хаһыы, ытыс таһыныыта намырыйыыта СР бастакы Президенин сүбэһитэ Матвей Мучин:«Бүгүн биһиги төрөөбүт-үөскээбит өтөхпүтүгэр ураты бэлиэ түгэни бэлиэтээри муһуннубут. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр Саха сириттэн 62 300-кэ буойун сэриигэ барбытыттан, 30-ча тыһыынчата эргиллибэтэҕэ. Күн-бүгүн республикабыт үрдүнэн сэриигэ кыттыбыт буойуннарбытыттан 250 эрэ киһи хаалла. Аҥардас биһиги оройуоммутуттан 3800-кэ буойун фроҥҥа ыҥырыллыбыта, олортон 1652-рэ сэрии толоонугар охтубута.

1941 с. «Сталинец» колхозка 216 колхозтаах баара (16 саастарын туола илик). Нэһилиэнньэтэ оҕолуун-уруулуун 300-кэ этэ. Биһиги Өргөннөөхпүтүттэн 49 киһи сэриигэ ыҥырыллыбыт. Ол аата хас төрдүс колхозтаах фроҥҥа аттаммыт.

Билигин ол буойуттарбытыттан биир да киһи тыыннаах орпото. Кинилэр барыларын ааттара бу гранит Өйдөбүнньүккэ сурулунна: сэриигэ хорсуннар өлүүлэринэн охтубуттар итиэннэ фронтан кэлэн баран өлбүттэр…

Бу Өйдөбүнньүгү туруорууга биллэр-көстөр кылааттарын киллэрдилэр биир дойдулаахтарбыт: Тастыгин Мефодий Михайлович, Мучин Василий Иванович уонна мин. Бэйэбит сылгыһыт уолаттарбыт Петр Егорович Тастыгин, Ефим Григорьевич Захаров, Майаттан «Өксөкү» бааһынай хаһаайыстыба салайааччыта Афанасий Афанасьевич Чириков, аҕа дьоммут Семен Елисеевич Санников, Егор Егорович Колесов, Виктор Романович Попов күүс-көмө буоллулар. Буойуттарбыт ааттарын-суолларын чуолкайдааһыҥҥа биир дойдулаахтарбыт Алексей Иннокентьевич Санников уонна Юрий Николаевич Попов бэчээккэ тахсыбыт үлэлэрэ туһанылынна.

Билиҥҥитэ Өйдөбүнньүк бэлиэ өссө да ситэриллэ илик. Манна эбии сэргэ туруоруллуо, күрүөлэниэ-хаһааланыа. Барыта ситтэҕинэ-хоттоҕуна быйыл сайын Өргөннөөхтөн сыдьааннаах бар дьоммутун ыҥыраммыт көрдөрүөхпүт диэн былааннанабыт».

Салгыы «Баатара нэһилиэгэ» МТ баһылыга Федор Захаров, ИДьМ ветерана Семен Санников, «Эркээйи» хаһыат эппиэттиир сэкирэтээрэ Виктор Попов тыл эттилэр.

Өйдөбүнньүк бэлиэ туруоруллуутугар үөрүүнү кытта кыттыспыт СР Инвестициялыыр компаниятын генеральнай директорын солбуйааччы Иннокентий Аммосов:«Бу билиҥҥитэ быраҕыллыбыт учаастакка бүгүн Өйдөбүнньүк бэлиэ туруоруллубутуттан сүрдээҕин астынным, долгуйдум. Сэрии иэдээнэ хас биирдиибитин хаарыйбыта. Бүгүҥҥү Өйдөбүнньүк бэлиэ туруоруллуута Улуу Кыайыы 70 сыла бэлиэтэнээри турарынан суолтата, ис хоһооно өссө дириҥиир», - диэтэ.

СР Мелиоводхозка управлениетын начальнига Алексей Гуляев: «Маннык тэрээһиннэргэ сырыттахпына сүрдээҕин долгуйааччыбын. Тоҕо диэтэххэ, аҕам эмиэ сэрии кыттыылааҕа. Илин эҥэр улуустарга СР Мелиоводхозка управлениетын начальнига Иннокентий Дмитриевич Осипов уонна Өргөннөөх уола, управление кылаабынай мелиоратора Роман Алексеевич Попов миигин манна ааҕан-суоттаан аҕалбыттар эбит. Бүгүн кинилэр биһиэхэ Тиэрэ үрэх быһытын уонна бу Эбэ 75 сыллааҕы быһытын көрдөрдүлэр, көмө-ньыма көрдөстүлэр. Биир идэлээхтэрбит көрдөһүүлэрин олоххо киллэриигэ көмөлөһө сатыахпыт. Уу, күөл баар буоллаҕына, сир-дойду, дьон-сэргэ олоҕо тупсар эбээт».

Маннык үөрүү, өрө көтөҕүллүү тоҕо да ырыата-тойуга суох буолуоҕай? Санныгар бинтиэпкэ сүгэһэрдээх, хоп курдук байыаннай таҥастаах-саптаах, пилоткалаах Дьокуускайдааҕы национальнай гимназия үөрэнээччитэ Айкар Мучин «Мин мантан сэриигэ барбытым» диэн И.Артамонов биллэр ырыатын, эмиэ да нууччалыы ыллаан, хоһоон ааҕан мустубут дьон көхтөөх ытыс таһыныытынан хайҕанна.

Культура ветерана Светлана Акимова «Ахтылҕан» диэн бэйэтэ айбыт хоһоонун аахта. Ол кэнниттэн дьүөгэлэрин ыҥыртаан хорунан «Тыыннаахтар умнубат сыллара» диэн ырыаны өрөгөйдөөхтүк тардан кэбистилэр. Өргөннөөхтөн сыдьааннаах мелодист Дмитрий Санников сабыс-саҥа ырыатын буруолаппытынан ыллаан эйээртэ.

Өйдөбүнньүк аттыгар уопсай хаартыскаҕа түһүү кэнниттэн нэһилиэк киинигэр Сыымахха тиийэннэр, Ф.К.Попов аатынан нэһилиэк музейыгар сылдьаннар өргөннөөхтөр бэйэлэрин дьоннорун-сэргэлэрин олохторун историятын музей үлэһитэ Тамара Семеновна Колесова кэпсээниттэн ыкса билэн-көрөн астыннылар итиэннэ олохтоох дьаһалтаҕа, нэһилиэк общественноһыгар истиҥ махталларын тиэрдэллэр.