Улуус баһылыгын бастакы солбуйааччы Павел Сазонов уонна оройуон Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин салайбыт делегацияларын састаабыгар Герой Федор Попов уонна Алексей Ефремов чугас аймахтара, общественнай тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрэ бааллара.

Делегацияны Москваҕа “Внуково“ аэропорка Москва уобалаһын Рузскай оройуонун Волковскай сэлиэнньэтин дьаһалтатын үлэһиттэрэ көрсүбүттэрэ. Былырыын Мэҥэ-Хаҥалас улууһун баһылыга Николай Старостин уонна Волховскай муниципальнай тэриллии баһылыга Владимир Пинте бииргэ үлэлэһэргэ сөбүлэһии түһэрсибиттэрэ. Ол сөбүлэһии олоххо киириитин бастакы туоһутунан улуус делегациятын Москваҕа уонна Белоруссияҕа сырыытын ааҕыахха сөп.

Делегация Можайскай оройуон Мокрое сэлиэнньэтигэр тыһыынчанан саллааттар көмүс уҥуохтара харалла сытар ытык сиригэр сырытта. Улуус баһылыга Николай Старостин быһаччы көмөтүнэн, өйөбүлүнэн ыытыллыбыт ирдэбил үлэ түмүгэр мэҥэлэр биир дойдулаахтара, I Тыыллыматтан төрүттээх Алексей Афанасьевич Ефремов манна көмүллэ сытара былырыын, 70-тан тахса сыл буолан баран саҥа биллибитэ.

Өйдөбүнньүк обелиска буолбут миитиҥҥэ Можайскай оройуон Замошинскай муниципальнай тэриллиитин баһылыга Валерий Клевитов өлбүт буойуттар ааттарын тилиннэриигэ, үйэтитиигэ Мокрое сэлиэнньэ олохтоохторо, үөрэнээччилэр, ыччаттар ирдиир үлэни утумнаахтык ыыталларын, Улуу Кыайыы 70 сылын көрсө обелиска саҥа булуллубут саллааттар ааттара суруллубут өссө хас да өйдөбүнньүк дуоска бэлэмнэнэн ыйаныахтааҕын эттэ. Улуус баһылыгын бастакы солбуйааччы Павел Сазонов буойун Алексей Ефремов көмүс уҥуоҕун булууга үлэлэспиттэргэ барыларыгар улуус олохтоохторун ааттарыттан махтанна. Алексей Ефремов төрөөбүт-үөскээбит нэһилиэгин баһылыга Руслан Афанасьев биир дойдулааҕын аатын үйэтитиигэ күүс-көмө, өйөбүл буолбут бар дьоҥҥо истиҥ махталын тиэртэ. Саха чулуу уолун, буойунун аатыгар сүгүрүйэн улуус аатыттан венок, сибэкки дьөрбөлөрө уурулуннулар.

Салгыы делегация автобуһунан Беларусь Республикатын Гомель уобалаһын Лоевскай оройуонун Деражичи бөһүөлэгэр айаннаабыта.

Лоевка киирэр суолга Саха сириттэн сылдьар делегацияны дьаһалта үлэһиттэрэ, олохтоох ансаамбыл кыттыылаахтара, куорат олохтоохторо туустаах килиэбинэн, ырыанан-үҥкүүнэн эҕэрдэлии көрсүбүттэрэ. Деражичи Лоевтан 25 км сиргэ Днепр өрүс үрдүгэр Украиналыын сэргэстэһэ сытар. Урут, 70-80 сыллардаахха, олохтоохтор ахсааннара 500-кэ тиийэр эбит буоллаҕына, билигин 85 киһи хаалбыт.

История курус чахчылара кэрэһилииллэринэн, Деражичини босхолооһуҥҥа уонна Днепр өрүс уҥа өртүн туруулаһарга 1943 с. алтынньы ыйыгар аҥардас 61-с армия 1259 саллаата олоҕун толук уурбут. Билигин 61-с уонна 65-с армиялар саллааттара, уопсайа 1295 киһи, бырааттыы ииҥҥэ көмүллэ сыталлар. Кинилэр ортолоругар Советскай Союз Геройун үрдүк аатын сүкпүт саха ньургун уола Федор Попов, казах Идрис Ургенишбаев, узбек Абдусалим Дехканбаев, украинец Иван Перехода, нууччалар Борис Самсонов, Алексей Евдокимов, Николай Еремушкин о.д.а. бааллар.

Дэриэбинэ олохтоохторо саллааттар көмүллэ сытар ытык сирдэрин үчүгэйдик көрөллөр-истэллэр эбит, гранитынан эбии обелиск тутуллубут. Уон Герой аата анал билиитэлэргэ суруллан үйэ-саас тухары үйэтитиллибит.

Герой Попов чугас аймахтара – сиэн балтылара, Федор Кузьмич бииргэ төрөөбүт эдьиийэ Мария Кузьминична Сергучева кыыһа Евдокия Борисова, бииргэ төрөөбүт балта Евдокия Кузьминична кыыһа Вера Андросова, бииргэ төрөөбүт убайа Петр Кузьмич сиэнэ Айталина Сыроватская Федор Кузьмич уҥуоҕар сүгүрүйдүлэр. Евдокия Борисова сахалыы сиэринэн арыылаах алаадьыны төгүрүччү ууран, аал уоту оттон сиэр-туом толордо.

Миитиҥҥэ Лоевскай оройуон исполкомун бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Наталья Каурова ыраахтан кэлбит ыалдьыттары истиҥник эҕэрдэлээтэ. Мэҥэ-Хаҥалас дьаһалтатын аатыттан Павел Сазонов оройуон салалтатыгар, Деражичи олохтоохторугар Герой Федор Попов аатын умнубаттарын иһин махтанна, доҕордуу сибээс салгыы бөҕөргүүрүгэр баҕа санаатын тириэртэ уонна дьаһалтаҕа, музейга өйдөбүнньүк бэлэхтэри туттарда.

Баатара нэһилиэгин баһылыга Федор Захаров сахаттан бастакынан Советскай Союз Геройун үрдүк аатын сүкпүт Федор Попов аата үйэлэргэ ааттана турарыгар бигэ эрэллээҕин эттэ. Евдокия Борисова Деражичига ийэтин Мария Кузьминичнаны кытары 40 сыл анараа өртүгэр кэлэ сылдьыбытын, таайдарын аатын үйэтитиигэ Белоруссия, чуолаан Лоев уонна Деражичи олохтоохторо бу сыллар усталарыгар чугас аймахтарын курдук ис дууһаларын ууран үлэлээн кэлбиттэриттэн улаханнык астынарын, киэн туттарын тоһоҕолоон бэлиэтээтэ уонна музейга таайдара сэрииттэн чугас дьонугар суруйан ыыппыт суруктарын куоппуйаларын, аймахтарын билиһиннэрэр альбому туттарда. Ветераннар улуустааҕы сэбиэттэрин бэрэссэдээтэлэ Маргарита Максимова, Дьаҥхаады нэһилиэгин ветераннарын сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ Иван Ермолаев Аҕа дойду Улуу сэриитигэр армия тула советскай норуот бииргэ сомоҕолоһуутун түмүгэр Улуу Кыайыы ситиһиллибитин, аҕа көлүөнэ үүнэр көлүөнэни патриотическай тыыҥҥа иитиигэ тиһигин быспакка өйдөтөр, иитэр-үөрэтэр үлэни ыытар ытык иэстээҕин, биир дойдулаахтара Федор Попов аатынан мэлдьитин киэн тутталларын туһунан бэйэлэрин этиилэригэр бэлиэтээтилэр. Ыччаттар ааттарыттан тыл эппит Ф.Г.Охлопков аатынан Майа орто оскуолатын 9 «а» кылааһын үөрэнээччитэ Радомир Никитин үүнэр көлүөнэ ыччат Улуу Кыайыыны уһансыбыт аҕа көлүөнэ албан ааттаах суолун мэлдьи холобур оҥостон эйэлээх олоххо үүнэн-сайдан иһиэхтээҕин ыйда уонна оскуола үөрэнээччилэрэ Федор Поповка анаан суруйбут суруктарын уонна өйдөбүнньүк бэлэҕи музейга туттарда.

Федор Кузьмич Попов көмүс уҥуоҕа көтөҕүллүбүт сиригэр биир дойдулаахтара венок, сибэкки уонна төрөөбүт-үөскээбит алааһын буорун уурдулар, кини сырдык аатыгар сүгүрүйэн, махтанан, саха норуота уоһуттан түһэрбэккэ сөбүлээн ыллыыр Илья Чаҕылхан тылыгар, Алексей Попов мелодиятыгар “Герой Попов туһунан ырыаны“ ыллаатылар.

Төннөн иһэн аара Лоевка “Битва за Днепр“ музейга сылдьан Федор Поповка аналлаах стендэни көрдүлэр, онно Саха сириттэн биир дойдулаахтара киниэхэ анаан оҥорбут альбомнара сыа-сым курдук хараллалларын көрөн астыннылар.