Москваттан кэлбит күнүгэр уонна ахсынньы 1 күнүгэр «Биир ньыгыл Россия» партия бэрэссэдээтэлин Д.А.Медведев общественнай приемнайыгар гражданнары кытта биирдиилээн кэпсэттэ, бу туһунан хаһыаттар иһитиннэрбиттэрэ.
Михаил Николаев общественнай төрүккэ олоҕуран үлэлиир көмөлөһөөччүлэрин кытта сүбэ мунньаҕы ыытта. Госдума депутата үс күн устата муниципальнай тэриллиилэр баһылыктарын съеһигэр көхтөөхтүк кыттыбыта, «төгүрүк остуолларга» уонна пленарнай мунньахха тыл эппитэ. Михаил Ефимович съезкэ тыл этэригэр республикабыт нэһилиэнньэтин 17 % айах ииттэр үп алын кээмэйиттэн намыһах дохуоттааҕын, үгүстэрэ тыа сиригэр олорорун бэлиэтээбитэ. Кинилэргэ хайдах көмөлөһөбүт, кинилэр саҥа үөрүйэҕи ылыналларыгар, үлэлэрин уларыталларыгар, оҥорон таһаарыынан дьарыктаналларыгар тугу гынабыт? Аан дойдутааҕы опыт көрдөрөрүнэн, икки суол баар, бастакыта – кинилэри үөрэтии, бэйэлэрэ үөрэнэ охсуохтара суоҕа. Үлэтэ суох, тиийиммэт, таһаарыыта суох үлэнэн дьарыктанар дьону үөрэтэр кииннэри ханна барытыгар аһар туһунан съезд резолюциятыгар киллэриэх тустаахпыт. Дьон үлэтин хайысхатын уларытыахтаах. Таһаарыыта суох үлэнэн дьарыктанар дьоҥҥо көмөлөһүөххэ, кинилэри үөрэтиэххэ, үлэлэрин хайысхатын уларыталларыгар, саҥа технологиялары олоххо киллэрэллэригэр сүбэлиэххэ. Иккиһэ – дьон культуралаахтык уонна нус-хас олорорун туһугар кыаллары барытын оҥоруохха. Дьон бэйэтин бөһүөлэгин кэрэхсиирин уонна онон киэн туттарын туһугар сэлиэнньэлэрбит тас культураларын үрдэтиэхтээхпит. Норуокка, обществобытыгар сүүнэ күүс түмүллэ сытар. Дьахталлар, ийэлэр, ыччаттар, аҕам саастаахтар уонна ветераннар холбоһуктара баар буолуохтаах. Балар дьаһалта баһылыгын кытта ыкса ситимнээх буолуохтаахтар, дьон үлэтинэн уонна дьоҕурунан бэйэтин олоҕун оҥостунарын туһугар киниэхэ күүс-көмө буолан, олох таһымын бииргэ үрдэтиэх тустаахтар. Чөл олох политикатын ыыппыппыт 10 сыл буолла. Бу үчүгэй хайысха. Билигин Россия бүтүннүү маннык хайысханы тутуһар. Ол эрээри үрүт үөһэ хатылыы турар сатаммат. Этэрбитин этэбит да, дьыала оннуттан хамсаабат. Республика олохтоохторо былырыын 10 млрд солкуобай суумалаах арыгыны испиттэрэ, оттон билигин 9 ый түмүгүнэн – 9 млрд тахса солкуобай суумалаах арыгыны. Тылтан дьыалаҕа көһөр уонна чөл олоҕу тутуһар кэм уолдьаспата дуо?
Михаил Николаев Сергей Прокофьев музыкатыгар Юрий Григорович «Ромео уонна Джульетта» балетыгар сылдьан сүрүн оруолу РФ үтүөлээх артыыһа Екатерина Тайшинаны бу соторутааҕыта ылбыт үрдүкү государ-ственнай наҕараадатынан саалаҕа толору мустубут дьон ортотугар эҕэрдэлээтэ, 90-с сылларга Дьокуускайга аһыллыбыт хореографическай училищены бүтэрбиттэртэн кини маннык бочуоттаах аакка тиксибит бастакы хараҥаччынан буоларын бэлиэтээтэ. Екатеринаҕа Санкт-Петербурдааҕы консерваторияны ситиһиилээхтик бүтэрэригэр уонна республика балетын искусствотын маастардарын иитиигэ айымньылаах үлэни баҕарда.
Сэтинньи 30 күнүгэр Хаҥалас улууһун Өктөм сэлиэнньэтигэр М.Е.Николаев республика архитектураҕа уонна тутууга комплексын министрин С.Я.Дереповскайы кытта сүбэ мунньаҕы ыытта. Өктөмнөөҕү лицей интернатын саҥа дьиэтин тутуу хаамыытын уонна үлэҕэ киириэхтээх болдьоҕун туһунан боппуруоһу дьүүллэстилэр. Бу объект сүрүн бэдэрээтчитэ А.З.Мамедов дьиэ ис уонна тас үлэтэ 2014 сыл олунньутугар бүтэрэргэ сүбэ мунньах кыттыылаахтарын эрэннэрдэ.
Михаил Ефимович Саха сирин телевидениетин 50 сылын уонна «Саха» НКИК 20 сылын бэлиэтиир үөрүүлээх дьаһалларга тыл этэригэр телевизорынан биэриилэргэ патриотизм, норуоппутунан киэн туттуу элбэхтэ сырдатылларыгар, дьон өйүгэр дириҥник иҥэр авторскай биэриилэр тиһигин быстыбакка ыытылла туралларыгар  санаатын эттэ. Биһиги аан дойдуга буола турар хамсааһыны кытта тэҥҥэ хардыылаан иһэрбитин, үлэбит сүрүн хайысхатыгар санаабытын түмүөх тустаахпытын, республика тэриллибитэ сүүс сылыгар бэлэмнэнии үлэ барыахтааҕын бэлиэтээтэ.
М.Е.Николаев ахсынньы 3 күнүгэр Дьокуускайга «Хотугу Олимпийскай Академия» общественнай тэрилтэ үлэтигэр анаммыт республика спордун министрин бастакы солбуйааччы Г.Р.Балакшин кыттыылаах сүбэ мунньаҕы ыытта. Тэрилтэ үлэтин сүрүн хайысхаларын, 2014 сыллааҕы үлэтин былаанын дьүүллэстилэр. Тэрилтэ үлэтин сүрүн хайысхаларынан оҕо спорда, олимпизмы пропагандалааһын, «Хотугу форуму» кытта бииргэ үлэлээһин буолара бэлиэтэннэ. 2014 сыллааҕы үлэ былааныгар этиилэри ахсынньы бүтүөр диэри  академия тэрийээччилэрин кытта бииргэ оҥорорго быһаарылынна.
Михаи Николаев республика национальнай художественнай музейыгар «Музыка барыбытыгар» республикатааҕы бырайыак попечителлэрин сэбиэтин мунньаҕын ыытта. Ахсынньы 5 күнүгэр ХИФУ сүрүн үөрэтэр корпуһугар филологическай факультет журналистикаҕа салаатын устудьуоннарын дискуссионнай кулуубун сүрэхтэниитэ буолбута. Михаил Николаев кулууп бочуоттаах ыалдьытын уонна бастакы арыйааччытын быһыытынан тыл эттэ. Саха Республикатын бастакы президенэ устудьуоннар үгүс ыйытыыларыгар хоруйдаата, чуолаан маннык диэн эттэ: «90-с сылларга сонуну киэҥник тарҕатар средстволар «биһиги төрдүс былааспыт» дэһэллэрэ. Билигин кинилэр бары бэйэлэрэ туспа хаһаайыннаахтар. Пресса хайдах эрэ «төрдүс былаас» буолан бүппүт курдук, ким эрэ интэриэһин туруорсар механизмынан буолла. Сонуну киэҥник тарҕатар средстволар «төрдүс былаас» буолан бүтээт, хааччыйар салаа үлэтин толорон барбыттара. Тоҕо итинник буолла? – бу улахан боппуруос. Эһиги үлэлиэххит, ол иһин толкуйдуох тустааххыт,  баҕарыҥ-баҕарымаҥ, син биир толкуйдаан көрүөххүт. Тыл көҥүл, ол сокуонунан бигэргэтиллэн турар. Билигин ханнык баҕарар киһи туох да регистрацията суох тыһыынчанан экземплярдаах хаһыаты, сурунаалы биллэрии бэрээдэгинэн хайа баҕарар бэчээттээн таһаарыан сөп. Кырдьык, үлэлииргэ кыах элбэх.  Бэйэ сурунаалын таһаарар улуустар, оскуолалар бааллар. Тиэтэлинэн оҥоһуллубут буоланнар, сонуннара уонна хаачыстыбалара, биллэн турар, соччото суохтар, сороҕор, туох да күттүөннээҕи булан аахпаккын. Ол иһин журналист үчүгэй ырытааччы буолуохтаах, ырытыыта суох журналистика хаачыстыбалаах буолбат».
Госдума депутата, Россияҕа «Илиҥҥи кэмнээһин» хамсааһыны көҕүлээччи Илиҥҥи дойдулар геополитикаларыгар сыһыаннаах кылгас сүбэ мунньаҕы ыытта. Бу проблемаҕа анаммыт быйыл атырдьах ыйыгар Кытай, Япония, Соҕуруу Корея, Москва уонна Новосибирскай бэрэстэбиитэллэрэ кыттыылаах «Ленатааҕы көрсүһүүлэр» түмүктэрэ оҥоһулунна. Маннык кэпсэтиилэр туһалаахтара, олох, кэм, Россия уонна Саха сирин үрдүкү интэриэстэрэ маннык көрсүһүүлэр тэриллэллэрин ирдииллэрэ бэлиэтэннэ. Сүбэ мунньах бары кыттыылаахтара омук дойдуларын, Россия уонна Саха Республикатын специалистара кыттыылаах 2014 сыл сайыныгар  ыытыллар көрсүһүү өссө киэҥник тэриллэригэр сөбүлэстилэр.

Матвей МУЧИН, РФ Госдуматын депутатын общественнай көмөлөһөөччүтэ.